Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti

Alisher Navoiy nomidagi Toshkent 
davlat o‘zbek tili va adabiyoti 
universiteti 
“O‘ZBEK MILLIY VA TA’LIMIY 
KORPUSLARINI YARATISHNING NAZARIY 
HAMDA AMALIY MASALALARI”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Vol. 1
№. 01 (2021) 
95 
RDRPOSTagger va boshqa dasturiy vositalar kiradi. Bu roʻyxatni bundan-da kengaytirish mumkin. 
Dasturiy vositalarning juda koʻpchiligi soʻz turkumlari teglangan korpuslarga statistik, ehtimollikka 
asoslangan usullarni, mashinali o‘qitish algoritmlarini qo‘llash orqali yaratilgan. Afsuski, oʻzbek tili 
uchun matndagi so‘zlarni avtomatik so‘z turkumiga ajratib beruvchi dasturlarni topish mushkul boʻlib 
qolmoqda. Ommaga ochiq taqdim qilingan yaxlit dasturiy vosita boʻlmasa-da, bu sohada olib 
borilayotgan ilmiy tadqiqotlar mavjudligi juda quvonarli holat. [Simpson, 2009: 55] maqolada REFLEX-
LCTL (Research on English and Foreign Language Exploitation Less Commonly Taught Languages) 
loyihasi doirasida 8 ta Osiyo tillari, Yevropa va Afrikaning 5 ta tillari uchun teglash dasturiy vositasi va 
til paketi (language pack) loyihalandi. Bu tillar orasida o‘zbek tili ham mavjud boʻlib, 1000 ta so‘zdan 
iborat matn ustida tahlil ishlari olib borilgan. Tahlil qilingan matn onlayn mavjud emas. O‘zbek tilidagi 
qo‘shimchalarning birinchi elektron lug‘ati [Matlatipov, 2020: 729] tayyorlangan. Elektron lug‘at ot, 
sifat, son, fe’l so‘z turkumlariga kombinatorika yondashuvlarini qo‘llab hosil qilingan. O‘zbek tili uchun 
korpus yaratish jarayonida yuzaga keladigan nazariy va amaliy masalalar [Tursunov, 2020: 1]da 
muhokama etilgan. Korpus tuzishning dastlabki bosqichlari, korpusga qo‘yiladigan talablar keltirilgan va 
http://uzbekcorpora.uz da namoyish qilingan. So‘z turkumlarini teglash usullari, teglash jarayonidagi 
muammo va yechimlar Axmedovaning [2021: 90] maqolasida tahlil qilingan va o‘zbek tilidagi so‘zlarni 
turkumlash uchun qoidaga asoslangan algoritm taqdim etilgan. Chekli avtomatlar va tilshunoslik qoidalari 
asosida o‘zbek tilidagi so‘zlarni morfologik tahlil qilish [Matlatipov, 2009: 83, Abdurakhmonova, 2019: 
425, Abdurakhmonova, 2019: 1, Bakaev, 2021: 1], stemming algoritmlarini yaratish [Sharipov, 2021: 56] 
boʻyicha ham tadqiqotlar mavjud.
Ushbu maqolada o‘zbek tili korpusida soʻz turkumlarini teglash, uning tuzilishi, tarkibi va boshqa 
xususiyatlari ko‘rsatilgan. So‘z turkumlarini teglash o‘zbek tili grammatikasiga asosan (UZPOS), Google 
unversal soʻz turkumlari ro‘yxatiga ko‘ra [Petrov, 2012: 2089] (UPOS) teglab chiqildi. So‘z turkumlariga 
mos teglar ro‘yxati 1-jadvalda keltirilgan.