Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti umumiy huquqshunoslik

I.  O'ZBEKISTONDA SHAXSNING HUQUQIY HOLATI 

TUSHUNCHASI. 

    Fanning  asosiy  muommolaridan  biri  shaxsning  muayyan  davlatdagi  huquqiy 

holati  masalasidir.  Insonning  ijtimoiy  mavjudot  u,muayyan  ijtimoiy  muhitda 

yashaydi,  oilaning  mehnat  jamoasining  a'zosi  ma'lum  ijtimoiy  guruh,  millatning 

vakili  hisoblanadi.erkinlik  shaxsga  xos  xususiyatdir.  Jamiyat  qanchalik  yuqori 

darajada 

rivojlangan 

bulsa, 

shaaxsning 

erkinligi 

shunchalik 

to'liq,keng 

bo'ladi.ma'lumki har bir shaxs doimo jamiyat va davlat bilan muayyan munosabatda 

bo'ladi. U jamiyatga nisbatan shu jamiyatning a'zosi sifatida, davlatga nisbatan yesa 

uning  fuqarosi  yoki  chet  davlatning  fuqarosi  sifatida  munosabatda    bo'ladi.Uning 

jamiyatdagi  va  davlatdagi  holati  shu  jamiyatda  u  bilan  jamiyat  yoki  u  bilan  davlat 

o'rtasidagi munosabatlarning holatidan kelib chiqib belgilanadi. Bu aloqalarning  va 

munosabatlarning  mohiyati,  Yangi  kishilarning  jamiyatdagi  holati,  shu  jamiyatda 

o'rnatilgan  iqtisodiy  negizlar,  ishlab  chiqarishi  munosabatlarining  nisbati  bilan 

belgilanadi.  Ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlanishning  har  bir  bosqichida  kishining  ijtimoiy 

ahvoli  shu  jamiyatning  iqtisodiy  negizida,  ishlab  chiqarish  munosabatlariga  va 

mulkchilikning turiga qarab belgilanadi. 

      Jamiyatnint  davlatning  shaxslar  bilan  bo'ladigan  va  huquqiy  normalar  bilan 

belgilanadigan o'zaro munosabatlari shaxsning huquqiy holati deb ataladi. 

      Shaxsning  jamiyatdagi  holati    uning  jamiyatdagi  huquq  va  burchlarini 

belgilaydigan butun ijtimoiy normalar (urf- odat, odob, an'analar, jamoat normalari, 

huquqiy normalar ) bilan belgilanadi. 

      Shaxs  bilan  davlat  o'rtasida  yuzaga  keladigan  munosabatlar,  qonunlar  va 

boshqa hug’ug’iy normalar bilan belgilanadi. 

       Shaxsning O'zbekiston Respublikasilagi huquqiy holati kishining O'zbekiston 

Respublikasi  huquq  normalari  bilan  belgilangan  holati,  uning  jamiyatdagi, 

davlatdagi o'rnidir. 

---

 

159

      Fuqarolarning  huquqlari  deganda,  asosan,  har  bir  davlatning  qonunlarida  o'z 

aksini  topgan  fuqarolar  huquqlaritushuniladi.  Bu  huquqlar  konstitutsiyada 

mustahkamlangan bo'ladi. Inson huquqlari to'g’risidagi normalar, birinchi navbatda 

halqaro huquq normalarida o'z aksini topadi. 

     Insonning asosiy huquqlariga ishonchini mustahkamlash maqsadida BMT 1948 

yilda inson huquqlari umumjahon deklarasiyasini qabul qildi. 

     Inson  huquqlari  umumjahon  deklarasiyasidan  keyin  Yana  uch  hujjat  (1). 

Iqtisodiy  –ijtimoiy  va  madaniy  huquqlar  to'g’risidagi  halqaro  Pakt  (1996  yil  19 

dekabr'):  (2).  Fuqarolik  va  siyosiy  huquqlar  to'g’risidagi  halqaro  Pakt  (1996  y  18 

dekabr')  :  (3).fuqarolik  va  siyosiy  huquqlar  to'g’risidagi  halqaro  paktga  fakul'tativ 

protokol  (1996  y  19  dekabr')  qabul  qilindi.  Bu  hujjatlar  1976  yildan  amal  qila 

boshladi  hamda  halqaro  huquqiy  munosabatlarda  inson  huquqlari  to'g’risidagi  bill' 

(qonun) deb atala boshoadi. 

     O'zbekiston  Respublikasi  1991  y  30  sentyabirda  inson  huquqlari  umumjahon  

deklarasiyasini ratifikasiya qildi. 

                     Shaxs huquqiy holatining tarkibiy qisimlari.  

(1).  Davlat  bilan  alohida  shaxsning  huquqiy  aloqasi  shaxsning  shu  davlatga  

mansubligi bilan, ya'ni shu davlatning fuqarosi bo'lishi  yoki shu davlat hududidagi 

chet yel fuqarosi bo'lib  yoxud  fuqaro bo'lmagan  holda yashashi bilan belgilanadi. 

(2). Shaxsning umumiy huquqiy layoqatidir. 

(3).    Fuqarolarning    konstitutsiya  va  qonunlar    bilan    belgilab  qo'yilgan  asosiy  

huquqlari, erkinliklari va burchlaridir .. 

(4). Fuqarolar huquqiy holatining prinsiplari . 

(5).  Shaxslarning  konstitutsiyada    ko'rsatilgan  huquq  va  erkinliklarining  amalga 

oshirishi  mexanizmini  mavjudligi . 

    Kafolatlash  bu  davlatning  fuqarolar  huquq  erkinliklarini    amalga  oshirish  uchun 

tegishli  sharoitlar  yaratishi va kerakli vositalar bilan ta'minlanishidir.