Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti umumiy huquqshunoslik

4.  Ekologiya  huquqining tamoyillari, usullari va tizimi 

 

Har    bir  fan  sohasi,  shu  jumladan  ekologiya  huquqi  fani  ijtimoiy 

munosabatlarni tartibga  solish  jarayonida o`z yo`nalishlari, ya'ni tamoyillarga ega 

bo`lib, o`z navbatida har bir fan sohasining maqsad va vazifalaridan kelib  chiqadi. 

 

Ekologiya  huquqining  tamoyillari  -  tabiat-jamiyat  tizimidagi  o`zaro 

munosabatlar  yo`nalishi,    chegaralarini  belgilab  berishda  ekologik-huquqiy 

mexanizmining 

barqarorligini 

kafolatlashda 

va 

qonunchilik 

qoida-

talablarning  ekologik  munosabatlarini  tartibga  solish  tartibini  belgilashda 

muhim ahamiyatga egadir. 

 

Bizga  ma'lumki,  ekologiya  huquqi  tabiat  bilan  jamiyat  o`rtasidagi  o`zaro 

munosabatlarni  huquqiy  tartibga  soladi.  Shu  jumladan,  tabiatning  inkor  etib 

bo`lmaydigan  qonuniyatlari  va  ijtimoiy  xatti-harakatlari  tartibga  soluvchi  jamiyat-

davlat qonunlari mavjud - ekologiya huquqi tamoyillarining asosiy vazifasi shundan 

iboratki, tabiiy qonuniyatlarning ustuvorligini tan  olgan holda  jamiyat a'zolarining 

tabiatga  bo`lgan  hatti-harakatlarini  ilmiy  asoslangan    holda  yo`naltirishdan 

iboratdir. 

 

Tabiat  va  jamiyat  o`rtasidagi  o`zaro  munosabatlar  juda  xilma-xil  va 

murakkab  bo`lganligi  uchun  ham  ekologiya  huquqining  tamoyillarini  quyidagi 

tizimga bo`lishimiz mumkin. 

1.  Davlat va huquqning umumiy tamoyillari; 

---

 

132

2.  Atrof tabiiy muhitni muhofaza qilishga oid tamoyillar; 

3.  Tabiiy resurslardan oqilona foydalanishga qaratilgan tamoyillar. 

         Ekologiya  huquqi  huquq  tizimining  sohasi  sifatida  ekologik  munosabatlarni 

tartibga solishda davlat va  huquqning quyidagi tamoyillaridan foydalanadi: 

 

- Qonuniylik; Ijtimoiy adolat; Oshkoralik; Ishontirish va majburlov choralarining 

hamkorligi; 

 

- Shaxslarning huquq va burchlarining birligi va boshqalar. 

        Atrof  tabiiy  muhit  barqarorligini  ta'minlash  va    tabiatni  muhofaza  qilishning 

asosiy tamoyillari quyidagilarni  o`z ichiga oladi: 

-  Biosfera  va  ekologiya  tizimlari  barqarorligi  hozirgi    va  kelguchi  avlodning 

genetik fondini saqlash; 

-  Atrof  tabiiy  muhitni  muhofaza  qilishda  tabiat  qonuniyatlari  ustuvorligini  tan 

olish; 

-  Fuqarolarning hayot uchun qulay tabiiy muhitga ega bo`lish huquqini ta'minlash; 

-  Jamiyatning 

ekologik, 

siyosiy, 

iqtisodiy 

va 

ijtimoiy 

manfaatlarini 

uyg`unlashtirish; 

-  Tabiatni 

muhofaza 

qilish 

sohasida 

milliy, 

mintaqaviy 

va 

xalqaro 

uyg`unlashtirish; 

-  Tabiatni  muhofaza  qilish  chora-tadbirlarining  tabiiy  resurslardan  foydalanish 

tadbirlaridan ustuvorligini tan olish; 

-  Tabiatni muhofaza qilish faoliyatini rag`batlantirish; 

-  Tabiiy resurslar holatini tiklash majburiyligi; 

-  Ekologiya ekspertizasini o`tkazishning majburiyligi; 

-  Ekologik  qonunchilik  qoidalarni  buzganlik  uchun  javobgarlikning  qo`llanilishi 

va boshqalar. 

       Tabiiy  resurslardan  oqilona  foydalanishga  qaratilgan  ijtimoiy  munosabatlar 

quyidagi tamoyillar doirasida tartibga solinadi: 

-  Tabiiy  resurslardan  faqat  ilmiy  asoslangan  holda  oqilona  foydalanishning 

zarurligi; 

-  Tabiatni  muhofaza  qilish  va  tabiiy  resurslardan  oqilona  foydalanish  faoliyatini 

rag`batlantirish; 

---

 

133

-  Yer, yer osti boyliklari, o`simlik va hayvonot dunyosidan  maxsus foydlanganlik 

uchun haq to`lash va umumiy asosda foydalanganlik uchun haq to`lamaslik; 

-  Yerlardan belgilangan toifalar doirasida maqsadli foydalanish; 

-  Qishloq xo`jaligiga  mo`ljallangan yerlarning ustivorligi; 

-  Tabiiy resurslar kadastrini yuritish majburiyligi va boshqalar. 

     Tabiat va jamiyat o`rtasidagi o`zaro munosabatlar, davlat va ekologik funksiyasi 

ushbu  tamoyillar  asosida  va  doirasida  amalga  oshirilib,  atrof  tabiiy  muhit 

barqarorligini  ta'minlash,  aholining  ekologik  xavfsizligini  ta'minlash  va  tabiiy 

resurslardan oqilona foydalanishga xizmat qiladi. 

     Ekologiya  huquqi  o`z  predmeti,  yo`nalishlari,  maqsad  va  vazifalariga  ega 

bo`lgani  kabi  o`z  usullariga  ham  ega,  ushbu  usullar  tabiat-jamiyat  tizimidagi 

ijtimoiy munosabatlar holatiga ta'sir etish orqali katta ahamiyat kacb etadi. 

    Hozirgi  paytda  ekologik  munosabatlar  qatnashayotgan  jismoniy  va  yuridik 

shaxslar  xatti-harakatlarini  to`g`ri  yo`nalshtirish  uchun  turli  usullar  qo`llanilib,  

ularning ko`lami ortib bormoqda.