Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Refleks va uning tuzilish-funksional asosi 

 

Refleks  asab  tizimining  asosiy  aktidir.  Bu  organizmning  tashqi  va  ichki 

ta’sirotchilar  ta’siriga  markaziy  asab tizimi  ishtirokida  beradigan javob reaksiyasidir. 

Har  qanday  refleksning  bajarilishi  uchun  1)  qo’zg’atiladigan  yoki 

ta’sirlanadigan  retseptorlar,  yoki  retseptiv  maydoni;  2)  afferent  (sezuvchi)  ya’ni 

retseptiv  maydonidan    impulslarni  asab  tizimiga  olib    boruvchi  neyronlar;  3)  asab 

tizimi chegarasida impulslarni o’tkazuvchi oraliq neyronlar; 4) nerv  impulslarni asab 

tizimidan  ishchi  a’zolarga  olib  boruvchi  efferent  neyronlar;  5)  ishchi  organga 

faoliyatining  xarakteri  va  jadalligi  haqidagi  impulslarni  retseptorlardan  o’tkazuvchi 

afferent  nyeronlar;  va  nihoyat  6)  retseptiv  maydondagi  moddalar  almashinuvini 

boshqaruvchi,  ishchi  a’zolar  effektorlari  va  ishchi  a’zoning    o’zining  maxsus 

hujayralarining  boshqaruvchi  nerv  impulslarini  asab  tizimidan  o’tkazuvchi  efferent 

neyronlar  (2-rasm).  

 

2-rasm. Chapda – ikki va uch neyrondan tuzilgan reflektor yoylar tasviri. Ungda – 

tizza refleksining tasviri. Paydagi asab oxirlaridan orqa miyaga va orqa miyadan 

---

 

26 

boldirning yozuvchi mushagiga qo’zg’alish o’tadigan yo’l strelkalar bilan 

ko’rsatilgan. Markazdan qochuvchi neyronlar qizil rangda, mushak va paydan 

boshlanib markazga intiluvchi neyronlar qora rangda, teridan boshlanib markazga 

intiluvchi neyronlar yashil rangda qilib ko’rsatilgan. 

 

Shunday  qilib  refleksning  boshlanishi  –  retseptiv  maydonining  ta’sirlanishi,  sungra 

nerv  impulslari  reflektor  yoyi  bo’ylab  efferent  impulslarini  ishchi  organgacha  kelib 

tushishi  tamom bo’lgunicha davom etadi.