Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti fizika fakulteti astrofizika kafedrasi

2.  Sayyoralarning kelib chiqishini tushuntirishda Jins gipotezasi va uning 
qiyinchilikalri.  
 Ingliz  olimi  Jins  bu  qiyinchilikni  bartaraf  qilish  maqsadida  boshqa 
kosmogonik  gipotezani  taklif  qildi.  Jins  gipotezasiga  ko’ra  Quyosh  boshqa 
yulduzlar  kabi  sayyoralar  sistemasisiz  yuzaga  kelgan,  sayyoralar  sistemasi  esa 
Quyoshdan  juda  yaqin  o’tgan  yulduz  tomonidan  Quyosh  qaridan    tortib    ajratib 
yuborgan  moddasidan  yuzaga  kelgan,  ya’ni  Quyoshdan  ajralgan  modda 
kondensatsiyalanib borib sayyoralarni paydo qilgan. 
 
Aytish  mumkinki,  ikki  yulduzning  yaqin  masofada  yuzaga  kelish  ehtimoli 
juda  kichik  va  Galaktikamizning  shakllanishi  uchun  ketgan  davrda  juda  kam 
sayyoralar  sistemasi  yuzaga  kelgan,  hattoki  faqat  bita  shunday  sistema,  ya’ni 

---

 
64 
bizning  Quyosh  sistemamiz  yuzaga  kelgan.  Bu  xulosa  o’z-o’zidan  Jins 
gipotezasining  to’g’riligiga  shubha  tug’diradi,  lekin  buni  hal  qiluvchi  inkor  fikr 
deb qarash kerak emas. Jins  gipotezasini yanada chuqurroq qarab  chiqsak boshqa 
shunday  tushunmovchiliklar  kelib  chiqadi.  Masalan,  Quyoshdan  ajralib  chiqqan 
modda  solishtirma  burchak  momenti  Quyoshga  yaqin  o’tgan  yulduzning  burchak 
momentidan katta bo’lishi mumkin emas. Hisob-kitoblar shuni ko’rsatdiki, Quyosh 
sistemasi  yuzaga  kelishi  uchun  Quyosh  va  boshqa  yulduz  5000  km/s  tezlik  bilan 
uchrashishi kerak, lekin bu tezlik Galaktikamizdagi parabolik tezlikdan (300 km/s) 
ancha  katta.  Galaktikamizda  parabolik  tezlikdan  katta  tezlikdagi  yulduzlar  juda 
kam. 
 
Spektral  analiz  shuni  ko’rsatadiki,  Quyoshda  litiy  va  deyteriy  elementlari 
Yerdagiga  nisbatan  ancha  kam.  Ma’lumki,  litiy  va  deyteriy  yadro  reaksiyasi 
natijasida «yonadi» va agar bu elementlar sayyoralarda ko’p ekan, demak, sayyora 
moddasi  Quyoshdan  unda  yadro  reaksiyasi  boshlanishidan  avval  ajralib  chiqqan. 
va nihoyat, Quyoshdan  ajralgan gaz kondensasiyalanishi  masalasi haqida. Bu gaz 
temPeraturasi bir qancha yuz ming gradus darajasida katta bo’lishi kerak. Quyosh 
ichidagi bosim uning yuqori qismidagi qatlam og’irligi bilan muvozanatda bo’ladi, 
agar  gaz  shunday  temperaturada  tashqariga  ajralib  chiqsa,  u  tezda  tarqab  ketadi, 
qachonki, agar u tezda sovimasa. Ajralgan gazning uchib chiqishi uchun bir qancha 
soatlar  ketsa,  uning  sovishi  uchun  esa  bir  qancha  oylar  kerak  bo’lishini 
hisoblashlar ko’rsatdi.