Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti fizika fakulteti

Ishni bajarish tartibi  
 1. Beta-radiometr elektr tarmog‘iga ulangandan so‘ng 15 minut o‘tgach 
o‘lchashlarni boshlash kerak. O‘lchash vaqti 100 sekundga qo‘yilganda «Rejim 
raboti» pereklyuchateli N holatga qo‘yilishi kerak. 
2. Har bir o‘lchashni 10 marta takrorlash kerak va sanalgan impulslarning 
o‘rtacha qiymatini quyidagi formula yordamida hisoblash kerak.    
 
 
 
 
t
N
N
i
i
10
10
1



   
 
 
 
(1) 
N
i
 – har bir alohida o‘lchashdagi (i=1,2,...,10 bo‘lgandagi) impulslar soni. 
t – bir marta o‘lchash vaqti (sekundda). 
3.  Namunani  o‘lchash  natijalarida  xatolar  bo‘lmasligi  uchun  detektorlash 
blokining  to‘g‘ri  ishlashini  kontrol  manba 
137
Cs  bilan  tekshirish  kerak. 
137
Cs 
manbasini o‘lchaganda sanash tezligi 1500 imp/sek bo‘lishi kerak. 
4. Kontrol manba 
137
Cs quyidagi tartibda o‘lchanadi: 
a)  BDJB-02  detektorlash  blokining  ustki  qopqog‘idagi  uyachaga 
137
Cs 
joylashtiriladi  va  sanash  tezligi  o‘lchanadi.  O‘lchangan  sanash  tezligi  1500 
imp/sek  bo‘lishi  kerak.  Agar  o‘lchangan  sanash  tezligi  1500  imp/sek  dan  farq 
qilsa,  korreksiya-grubo-plavno  pereklyuchatellar  orqali  1500  sanalishini 
ta‘minlash kerak, bunda farq 

3% bo‘lishi kerak; 
b) Kontrol manba 
137
Cs o‘lchanib bo‘lgandan so‘ng uni olib qo‘yish kerak. Fonni 
10 marta o‘lchab, o‘rtachasini (N) hisoblash kerak; 
v) 
137
Cs  ni  yana  detektorlash  bloki  qopqog‘idagi  uyachaga  joylashtirish  kerak. 
Korreksiya burchagi yordamida b) punktda N
f
 ni sanagandagi sanash tezligi 
137
Cs 
ni  o‘lchagandagi  1500  imp/sek  ning  yig‘indisini,  ya‘ni  (N+N
f
)  ni  hosil  qilish 
kerak; 
g) 
137
Cs ni uyachadan olib qo‘yib, yana fonni sanash tezligi N
f
 ni o‘lchash kerak; 
d) Agar v) va g) punktlar bo‘yicha o‘lchangandagi natijalar bir-biridan 

3% dan 
ko‘p farq qilsa, 
137
Cs va N
f
 ni o‘lchashlarni yana takrorlash kerak; 

---

 
111 
ye)  Korreksiya  burchagi  yordamida 
137
Cs  ni  fonni  hisobga  olib  o‘lchagandagi 
tezligining formulyardagi 1500 imp/sek sanash tezligi bilan farqi 

3% dan katta 
bo‘lmasligiga erishish kerak. 
5. Namunalarning hajm yoki solishtirma aktivligi quyidagicha o‘lchanadi: 
a) BDJB-02 bloki qopqog‘idagi uyachaga 
137
Cs manbasi joylashtiriladi va sanash 
tezligi  o‘lchanadi.  O‘lchangan  sanash  tezligi  formulyardagi  1500  imp/sek  dan 
farq  qilsa,  korrelyasiya-grubo-plavno  burchaklari  yordamida  o‘lchangan  sanash 
tezligining 1500 imp/sek bo‘lishiga erishiladi; 
b) 
137
Cs manbasi olib qo‘yiladi va fonning sanash tezligi N
f
 o‘lchanadi; 
v)  Radiometr  qopqog‘i  ochilib  tekshiriladigan  namuna  salafan  xaltachada 
kassetaga  joylashtiriladi.  Qopqoq  mahkamlanadi  va  namuna  hamda  fonning 
sanash tezligi – N
n+f
 o‘lchanadi. Namunaning o‘zining sanash tezligi quyidagicha 
aniqlanadi: 
 
 
 
 
ф
ф
н
н
N
N
N



 
 
 
 
(2) 
N
n
 – namunaning sanash tezligi, s
–1
, 
N
f
 – fonning sanash tezligi, s
–1
, 
N
n+f
 – fon bilan namunani o‘lchagandagi yig‘indi sanash tezligi, s
–1
. 
O‘lchangan namunaning hajmiy aktivligi hisoblanadi: 
 
 
 
 
P
N
Q
н

 
 
 
 
 
(3) 
Q – namunaning hajmiy yoki solishtirma aktivligi, 
P – radiometrning sezgirligi bo‘lib, P=1,3

10
–2
 Bk/kg.