Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti "filologiya" fakulteti

Mazmuni: «Bu alayhissalomning «Chinda bo‘lsa ham ilm talab qiling» 

deganlari (-ga ishora).

18

 

 

Bundan  xulosa  chiqadiki,  arabcha  matn  muallifning  emas,  boshqa  bir 

shaxsning izohi, eslatmasi bo‘lishi ham mumkin. 

Turk  olimi  Banarli  Nihod  Sami  esa  bu  masalada  quyidagicha  fikr 

bildiradi: «Shoirga ilhom bergan hadis ilova qilingan»

19

 (Usmonli turk tilidan 

tarjima qilindi – Sh.A.). 

 

Demak, ikala olim (G.Xo‘janova va M.Imomnazarov) ham yuqoridagi 

to‘rtlikni  to‘g‘ri  tushunish,  sharhlash  masalasida  e’tiborli  fikr  bildirganlar, 

biroq  bu  fikrlarni  birlashtirgan  taqdirdagina  haqiqat  oydinlashadi.  Biroq, 

dostonning  keyingi  nashrida  bu  fikrlarning  birontasi  e’tiborga  olinmasdan, 

to‘rtlik, arabcha matn va ularning sharhi eski holatda, jiddiy xatoliklar bilan 

berilgan.

20

 

                                                           

18

 Tohirov S. Adib Ahmad Yugnakiyning «Hibat ul-haqoyiq» doston: matn, tadqiq va tahlil. - Samarqand: SamDU 

nashri, 2009.  6-bet. 

19

 Banarli Nihad Sami. Resmli Turk Edebiyati Tarihi. – Istanbul: Milli Eg’itim Basimevi, 2001. 245 – s.  

20

 O‘zbek mumtoz adabiyoti namunalari.  – Toshkent: Fan 2003. 201-bet. 

---

24 

 

 

“Hibat  ul-haqoyiq”  dostonining  matni  va  sharhlari  bilan  bog’liq  

muammolar Samarqand adabiyotshunoslik maktabining vakillaridan bo’lgan 

f.f.n.  S.Tohirovning  bir  qator  maqolalari,  “Matn  va  tahlil”  nomli  uslubiy 

qo’llanmasi hamda «Hibat ul-haqoyiq» doston: matn, tadqiq va tahlil»  nomli 

risolasida  atroflicha  tahlil  etiladi.  Olim  asar  tarkibidagi  arabcha  matnlar, 

ularning  transliteratsiyasi  va  tarjimasi,  ularning  doston  matni  bilan 

munosabati  haqida  bir  qator  e’tiborli  fikr-mulohaza  va  tahlillarni  bildirgan. 

Mavjud  nashrlardagi  jiddiy  xatolar  asar  mazmunini  tushunishga  xalaqit 

berishi  ko’plab  misollar  bilan  ko’rsatilgan.  Fikrning  isboti  uchun  tilga 

olingan so’nggi manbadan parcha keltirmoqchimiz:  

“Keyingi  yillarda  nashr  qilinayotgan  o‘quv  adabiyotlarida    doston 

matni va sharhlarini isloh qilishga harakat qisman ko‘zga tashlanadi. Ammo 

bu  harakat  ayrim  hollarda  yangi  e’tiroz  va  munozaralarga  sabab  bo‘ladi. 

Bunga quyidagi misol bilan ham ishonch hosil qilish mumkin: 

 

 

 

 

O‘chukturma erni tilin, bil bu til, 

 

 

 

Bashaq tursa butmas, butar o‘q bashi. 

 

1-sharh:  Kishini  o‘chakishtirma  (uning)  tilini  bil,  bu  til  yaralasa, 

tuzalmaydi, o‘q jarohati esa bitib ketadi.

21

 

 

2-sharh:  Kishini  o‘chakishtirma  (uning)  tilini  bil,  bu  til  yaralansa, 

tuzalmaydi, yarasi esa bitib ketadi.

22

 

 

E’tibor berilgan bo‘lsa, ikala misolda ham birinchi misraning sharhi bir 

xil.  «O‘chukturma erni  tilin bil» jumlasi  «Kishini  o‘chakishtirma, tilini  bil» 

tarzida  tushunilgan.  Natijada  ikkinchi  misra  sharhida  tushunmovchilik 

yuzaga kelmoqda: 

 

1-sharhda: «til yaralasa, tuzalmaydi»; 

                                                           

21

 Mahmudov Q. Ahmad YUgnakiyning «Hibat ul-haqoyiq» asari haqida. – Toshkent: Fan, 1972. 235-bet.  

22

 Adabiyot (Majmua). 10-sinf uchun. – T.: O’qituvchi, 2004. 124-bet. 

---

25 

 

 

2-sharhda: «til yaralansa, tuzalmaydi». 

 

 

1-sharhda: «o‘q jarohati bitib ketadi»; 

 

2-sharhda: «(til) yarasi bitib ketadi». 

 

S.Tohirovning fikriga ko’ra “Bu har xillikning asl sababi aynan birinchi 

misrada.  Aniqrog‘i,  «tilin»  so‘zida  bo‘lib,  uni  «tilini»  tarzida  emas,  «til