Alisher navoiy nomidagi o‘zbek tili va adabiyot universiteti o`zbek tili va adabiyotini o‘qitish fakulteti

1.O‘zaro fikr almashinuvi metodi.
 
Fikrlash jarayoni talabalarning o‘zaro fikr almashuvini ko‘zda tutadi. Buning 
uchun dastlab, darslikdagi biror munozarali mavzudagi s he’r tanlab olinadi. 
Masalan,Akademik litsey adabiyot darsligidan o‘rin olgan Shavkat Rahmonning 
“Baxt so‘zi” she’ri o‘quvchilar tomonidan ifodali o‘qilgach, she’rning mazmuni 
yuzasidan o‘quvchilar o‘zaro fikr almashishlari mumkin.Har bir o‘quvchi o‘z 
dunyoqarashidan kelib chiqqan holda “Baxt” haqida fikrlarini bildiradi.Keyin esa 
barcha talabalar bir-birlarining fikrlariga munosabat bildiradilar va oxirida umumiy 
xulosa keltirib chiqariladi.Talabalardan fikrlovchi sifatida o‘zlaridagi fikrni ham 
oddiy xatoni ham boshqalarga ochib berish talab etiladi. 

---

75 
O‘zaro fikr almashishda talabalardan diqqat bilan tinglash, o‘zining 
qarashlarini tinglovchiga zo‘rlab o‘tkazish va so‘zlovchilarni tuzatib turishdan 
o‘zini tiyib turishi ham talab etiladi. Bunga javoban talabalar boshqalarning yalpi 
fikrlaridan foydalanish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Keng doiradagi munozara 
oqibati o‘laroq talabalar o‘zlariga tegishli bo‘lgan g‘oyalarni tahlil qilish va uni 
aniqlashga yanada qobiliyatlari orta boradi, hamda ularni o‘z bilimlari va hayotiy 
tajribalarida yaratgan g‘oyalar tizimiga tirkab boradi. Fikrlash jarayonini tashkil 
etishda uni o‘tkazishning bir necha modellari mavjud. Ular: 

o‘ziga ishonch hosil qilish; 

ishda faol ishtirok etish; 

o‘rtoqlar va o‘qituvchi bilan fikr almashish;; 

o‘zgalar fikrini tinglay olish
. 
1.
 
Klasterlarga bo‘lish. 
 
 
Bu pedagogik strategiya bo‘lib, talabalarning u yoki bu mavzu bo‘yicha erkin 
va bemalol o‘ylashlariga yordam beradi. U faqat g‘oyalar orasidagi bog‘lanishlarni 
fikrlashni ta’minlaydigan tuzilmani aniqlab olishni talab qiladi. U fikrlashning 
oddiy shakli emas, balki miya faoliyati bilan zid bog‘liqdir.Klasterni mavzuni 
o‘tish boshlangan vaqtda amalga oshirish lozim.Masalan,”Muhammad Yusuf 
she’riyati” mavzusi o‘tilayotgan vaqtda o‘quvchilarni ushbu mavzu yuzasidan 
dastlabki bilimlarini aniqlash yuzasidan klaster o‘tkazish mumkin.O‘quvchilarga 
Muhammad Yusuf hayoti va ijodiga oid ma’lumotlarni klasterga tushirish 
topshirig‘I beriladi va ularning Muhammad Yusuf haqidagi dastlabki tasavvurlari 
aniqlab olinadi. Shundan so‘ng o‘qituvchi mavzuni tushuntirishi mumkin.
 
Klasterlarga bo‘lishdan axborotlarni chorlash bosqichida ham, fikrlash 
bosqichida ham foydalaniladi. U muayyan mavzu sinchiklab o‘rganilguncha 
fikrlash faoliyatini ta’minlashda foydalanilishi mumkin. Klasterlarga bo‘lish 
talabalarning tasavvurlarini yangi bog‘lanishlari yoki ularning grafik ifodalari 
ko‘rinishlarini ta’minlovchi sifatida ham o‘tganliklarini yakunlash vositasi sifatida 

---

76 
qo‘llanilishi mumkin. Bu o‘z bilimlariga, muayyan mavzu to‘g‘risida tasavvuriga 
va uni tushunishga yo‘l ochadigan nazardagi strategiyadir. 
Klasterlarga bo‘lish quyidagi usullarda amalga oshiriladi: 
1. Hushingizga kelgan barcha fikrlarni yozib olish. Bu fikrlarni muhokama 
qilmang, shunchaki yozib olavering.
2. Xatni (matnni) kechiktiradigan imlo va boshqa omillarga ham parvo qilmang. 
3. Sizga berilgan vaqt nihoyasiga yetmagunga qadar yozishdan to‘xtamang. 
Miyangizga fikr kelishi tuxtab qolsa, toki yangi fikrlar kelgunga qadar qog‘ozda 
nimalarnidir chizib o‘tiring. 
4. Imkoni boricha, bog‘lanishi mumkin bo‘lgan g‘oyalarni tizib chiqing, 
g‘oyalarning oqimi sifati va ular orasidagi aloqalarni chegaralab qo‘ymang. 
Klasterlarga 
bo‘lish, 
ayrim 
tadqiqotchilarning 
ta’biricha, bu juda 
moslashuvchan strategiyadir. Uni individual tarzda ham guruhda ham qullash 
mumkin. Guruh faoliyatida u guruh g‘oyalarining tirgovichi sifatida xizmat qiladi. 
Bu esa talabalarni har bir amalda bo‘lgan bog‘lanishlarga, aloqalarga 
yaqinlashtiradi.