|
M agiya
yoki s o 'z n i n g s e h r - jo d u k u c h ig a is h o n is h
s h o m o n lik n in g shakli h isoblanadi. Ibtidoiy d a v rla rd a n
boshlab odamlar tabiatdagi narsalardan qo'rqib yashaganlar.
Tabiiyki, qo'rqish va m urakkab tu n n u sh sharoiti ularning
turli xil kasalliklarga chalinishiga sabab bo'lgan. Qadimgi
x alq lar bu h o d isalarn i y o m on ru h la rn in g inson ta nig a
o'rnashib olishi bilan bog'laganlar. Shu sababli ularni inson
tanidan quvib chiqarish zarur deb o ‘ylaganlar. Shu bois,
ezgulik ruhlari yomon ruhlam i y o ‘qotish uchun odam lar
o r a s id a n iq tid o rli sh a x s la rn i t a n la g a n l a r va h o m iylik
qilganlar.
Turkiy qavm lar o 'rtasid a kasallangan odam larni qadim
z a m o n la rd a n bosh lab s o ‘zning sehr-jodu q u d rati orqali
davolash bilan maxsus shug‘ullanuvchi shaxslar bo'lgan.
G ero d o t «Tarix» asarida skiflar qavmi о ‘rtasida sehrgarlik
bilan s h u g ‘ullanuvchilar k o 'p b o 'lg an h g in i t a ’kidlaydi.
A y rim m a n b a la r d a , m a salan , N a rs h a x iy n in g « B u x o ro
tarixi» kitobida T u ro n mam lakati h ukm dori Afrosiyobga
t a ’rif berilar ekan, «u jodugar N u h podshoning bolalaridan»
d e b k o ' r s a t i l a d i . S e h r g a r li k N u h g a va A f r o s i y o b g a
bog'lanishi turkiy qavm larning bosh b o 'g 'in ig a m an su b
h u k m d o r la r h am sehr-jodu ishlarini bilishiga ishoradir.
T abariyning «Tarixiy Tabariy» asarida esa Afrosiyobning
o ‘g ‘li Shad sehrgar b o'lgani va E ron lashkarlariga xavf
tug'dirganligi keltirilgan.
S o ‘z s eh ri b ila n y o m o n r u h l a r g a q a r s h i k u r a s h is h
j a r a y o n j d a y u z a g a k e lg a n m a t n l a r s e k i n - a s t a . j a n r
x u s u s iy a tin i o la b o s h la g a n . T u r k i y x a l q la r o ' r t a s i d a
islomdan s o 'n g ham so ‘z magiyasi rivojlangan, ular afsunlar
(arabcha sehr-jodu) deb yuritilgan. Bu afsunlar hozir ham
m a v j u d b o ' l i b , u l a r m u l l a l a r t o m o n i d a n o ' q i l a d i .
A f s u n l a r n in g m a t n l a r i a s o s a n islom d ini t a ’lim o tig a
aloqadordir. Shu sababli ular turkiy adabiyotning namunasi
hisoblanmaydi.
34
S o ‘z m a g iy asi m a tn la r i o r a s id a q a d im g i t u r k i y la r
t o m o n i d a n y a r a t i l g a n l a r i h a m s a q la n g a n . M a r k a z i y
O siyoda yashovchi o 'z b e k , q ozoq, qirg'iz, q o r a q a lp o q
xalqlari o 'r ta s id a badik m arosim lari mavjud. M a h m u d
K o sh g ‘ariyning «D evonu lug‘otit tu rk» asarida «badik»
so ‘zi «titroq», «larza» m a ’nosi bilan izohlanadi. B u s o ‘zning
« b e z g a k » m a ’n o si h a m m a v ju d . B ad ik in s o n t a n i d a
suvchechak, qizilcha, eshak yemi kabi to sh m alar chiqsa,
unga qarshi so‘z kuchi orqali kurashiladigan marosimlardir.
Badik m a tn la r i y o m o n r u h la r n i q u v is h g a q a r a tilg a n .
Professor B.Sarimsoqov o ‘z tadqiqotlarida bu m atnlarning
turkiy xalqlar o 'rtasid a saqlangan parchalarini keltiradi.
0 ‘zbeklarda:
Ко 'ch-ко ‘ch ко ‘chcisan,
Ко ‘char yering men aytsam.
Qizib yotgan go ‘rga ко ‘ch,
О ‘lik yotgan mozorga ко ‘ch.
О ‘li bilan mo 'liga ко ‘ch,
Bor, javobing beraman.
Tegirmonning do ‘liga ко ‘ch,
Iyiq bilan biyikka ко 'ch.
Tovda yurgan kiyikka ко ‘ch,
Qizil egar naqshiga ко ‘ch,
Boqolmagan baxshiga ко ‘ch.
Q oraqalpoqlarda:
Ко ‘sher bolsang, ко 'sh bedik,
Taylarga ко ‘sh,
Tayding art in jaylagan
В ay la rg ‘a ко ‘sh.
Onnan ja y lay toppasang
M en aytayin,
Qara basin oylag 'em
Xanlarga ко ‘sh.
Ko'sh, ko'sh.
35
Qozoqlarda:
Badik, badik degende bastay keldik,
Barshci shapa basirui ja sta y keldik,
Osi auilda bir badik bar degenge,
Yetin alip, suyegin tastak keldik.
Ко ‘sh! Ко ‘sh! Ко 'sh!
Degenge burma badik, burma badik,
Buralip bosag ‘ada turma, badik,
Buralip bosag ‘ada turma, badik,
Keledi uyisine ulken kadik,
Ко ‘sh! Ко 'sh! К о 'sh!
So'zning magik q ud ratid an kinnachi (suq, hasad, kek,
o ' c h , x u s u m a t n i q a y t a r i s h g a k u r a s h u v c h i ) l a r h a m
foydalanishgan. U lar aytgan m atnlar ham yomon ruhlarni
quvish ruhida yaratilgan. Badikchilar va kinnachilarning
sehr-joduli so'zlarida buyruq ohangi birinchi o 'rin d a turadi.
S o 'zning b u tu n kuchi, ezgulik ruhi homiylik qilayotgan
k is h in in g q a h r - g 'a z a b i y o m o n ru h n i inson ta n a s i d a n
haydashga qaratiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
