Alisher Navoiy lirikasi

Necha dedim ul sanamg’a bormag’in,
Qilmadi ul tark oxir bormog’in.
Munchalik xudrrylik ko`rgazdi ul,
Aql hayrat qildi, tishlab barmog’in.
Tuyuqning ilk bayti she’r qahramoni va uning sevgilisi orasidagi o`zaro bahslashuv, kelishmovchilikka o`xshash bir mayl tasviri asosida qurilgan. Unda oshiqning maslahat-u fikrlariga qaysarlik bilan munosabatda bo`luvchi ma’shuqa sarkashlik xususiyatlari badiiy tajassumini topgan. Dastlabki misra ishqda sobir, sadoqatli oshiqning o`tinch-u pandlari ifodasidan iborat: «Necha dedim ul sanamg’a bormag’in». She’rxonda haqli bir savol paydo bo`ladi: Ma’shuqa qayerga bormoqchi-yu, rashk olovida yongan oshiq uni o`sha yo`ldan to`xtatmoqchi? Misra tajohuli orif san’ati asosida qurilgan. Go`yo ma’shuqa ag’yorga peshvoz chiqmoqchi, biroq uning bunday niyati, tabiiyki, oshiqqa ma’qul emas va shu bois u yuragini qon qilib, sevgilisini o`sha harakatdan qaytarishga urinib ko`radi. Biroq ma’shuqa uning pandlarini nazarga ilmaydi, oshiqning mahbubasi o`jarligidan shikoyati keyingi misrada oshkora aytiladi: «Qilmadi ul tark oxir bomag’in». Tuyuqning keyingi baytida aql timsolidan juda o`rinli istifoda etilganligiga guvoh bo`lamiz. Seviklining bunchalik o`jarlik qilganini ko`rgan «aql hayratdan barmog’ini tishlaydi.» So`nggi misradagi qofiyadosh so`z «barmog’ini» ma’nosini ifodalab kelgan. Ayni paytda ushbu satrdagi «barmog’ini tishlab» iborasi kuchli hayratlanish ma’nosini anglatadi. Ayni qayroqi iboraning aql bilan yonma-yon tutilishi va aql timsolining jonlantirish badiiy tasviriy vositasini hosil qilishi misralarda go`zal manzaralarning gavdalanishi uchun zamin hozirlagan. Yuqorida zikri o`tgan adabiy san’atlar qatoriga iyhomning qo`shilishi she’r nazokatini shoyon qilish va muallif yuksak mahoratini ko`rsatishga xizmat qilgan. Shunday qilib, ulug’ shoir tuyuq ijod etishda faqatgina tajnisli so`zlarning turli ma’no qirralaridan foydalanibgina qolmay, bunday janrdagi asarlarida nihoyatda topqirlik bilan qo`llangan tamsil-u iboralarning mazmun-mohiyatiga tayanib, mazkur adabiy shaklning mumtoz namunalarini ijod etdi, desa mubolag’a bo`lmaydi.
Ey sabo
Ey sabo , holim borib sarvi xiromonimga ayt ,
Yig’larimning shiddatin gulbargi xandonimg’a ayt .
“ Buki aning ahd-u paymonida men o’lsam dag’i