|
Yigitlik yillari. Na oiy 60-yillarning ikkinchi yarmida Samarqandda yashadi. Uning bu shaharga kelishi sababini turlicha talqin qiladilar. Xondamir, oʻqish uchun keldi, deydi. Toʻgʻri u Samarqandda din huquqshunosi a faylasuf Fazulloh Abullays qoʻlida oʻqidi. Zahiriddin Bobur uni Abusaid surgun qildi deydi. Bunda ham asos bor. Abusaidning Alisherga munosabati yomon edi. Shoir Samarqandda dastlab moddiy qiyinchilik ichida yashaydi. Keyinroq unga shahar hokimi Ahmad Hojibek ragʻbat a hoiylik koʻrsatadi. Nihoyat, Samarqand oʻz goʻzalligi bilan ham Na oiyni maftun etadi. Shoi uni «firda smonand»(jannatmisol) deb ataydi a unga hech qachon «gardi fano» oʻltirmasligini – za olikka yuz tutmasligini istaydi. Na oiy shu yillari shoir sifatida juda katta shuhrat topa bordi. 1465–1466–yillarda uning muxlislari sheʼrlarini toʻplab, «de on» tuzadilar. Bu kitob bugun «Ilk de on» nomi bilan mashhurdir. 1468–yil oxrida Eronni eggalash uchun boʻlgan jangda Abusaid halok boʻladi. Husayn Bayqaro 1469–yilning boshida Hiroti qoʻlga oladi a Samarqandga xat yoʻllab, Na oiyni oʻz yoniga chaqiradi. Husayn Bayqaro uni da lat ishlariga jalb etadi. Muhrdor qilib tayinlaydi. Shoir Samarqandda dastlab moddiy qiyinchilikda hayot kechiradi. Keyinroq, unga shahar hokimi Ahmad Hojibek homiylik ko'rsatadi. Samarqand shoirning hayotida o'chmas iz qoldirdi. Zamon bo'ronlari har qancha to'zitmasin, shaharda olim-u fozillar hali ham ko'p edi. Na oiy shu yillari shoir sifatida juda katta shuhrat topa bordi. 1465—1466- illarda muxlislari uning she'rlarini to'plab o'zlari „De on" tuzdilar. Bu kitob bugun “Ilk de on" nomi bilan mashhurdir.
1468- yil oxirida Eronni egallash uchun bo'lgan jangda Abusaid Mirzo halok bo'ladi. 1469-yilning boshida Husayn Boyqaro Hirotni qo'lga oladi a Samarqandga xat yo'llab, Na oiyni o'z yoniga chaqiradi. Alisher oqeadan xabar topishi bilan Hirotga, do'sti huzuriga qaytadi. Shu yilning aprelida ramazon hayiti kunlarida shoir unga bag'ishlab „Hiloliya" qasidasini yozadi. U Husayn Boyqaroning taxtga chiqishini yangi oy — hilolga qiyo£ qiladi. Husayn Boyqaro uni muhrdor qilib tayinlaydi. Alisher Na oiy 1469—1472-yillarda muhrdor, 1472-1476- yillarda azir bo'lib xizmat qildi.
Sulton Husaynning Na oiyga yozgan xatlaridan ma'lum bo'lishicha, shoh Alisherning har qanday fikrini eshitishga doim tayyor bo'lgan, unga har bir masala bo'yicha to'qqiz martagacha o'z fikrini aytish huquqini bergan. Alisher ijod kishisi edi, albatta. U tabiatan buyruqbozlikdan a hukmfarmolikdan yiroq, tafakkur qilish hamda xayol surishga moyil, g'oyat nozikta'b bir kishi edi. Mansab-u la ozimlar har qancha yuksak bo'lmasin, uning uchun ortiqcha yuk bo’lib, Husayn Boyqaroga bo'lgan ixlos a muhabbatgina uni iste'fo berishdan saqlab turar edi. Donishmandligi, tadbirkorligi bilan ko'plab g'alayon-u qon to'kinishlarining oldini oldi, urushlarni yarashga aylantirdi. Uning bu fazilati, ayniqsa, 1472— 1476- yillardagi azirlik faoliyatida yaqqol namoyon bo’ldi.
Husayn Boyqaro hokimiyat ishlarida Na oiyning aql a sadoqatiga tayanib ish ko'rdi. Qarshiligiga qaramasdan, shoirni yuqori martabalarga tayinladi, 1472- yilda esa, „amir" ( azir)likka qo'ydi. Buyuk shoir „Amiri kabir" (ulug' amir), „amirul muqarrab" (podshohga eng yaqin amir) un onlariga musharraf bo'ldi. Uning azirlik yillari Hirotda obodonlik ishlari a j olgan, madaniyat gullab- yashnagan da r bo'ldi. Ulug' amir o'zi bosh bo'lib, su siz yerlarga su chiqardi, eski ariqlarni tozalattirdi, yangi ariqlar qazdirdi. Eski binolarni ta'mir qildirib, yangilarini qurdirdi. Qanchadan- qancha madrasalar, xonaqohlar soldirdi. Xondamir o'zining „Makorim ul-axloq" nomli tarixiy asarida bunyodkorlik ishlarining batafsil ro'yxatini keltirgan. Shuningdek, Na oiyning „ aqfiya" asarida ham bu haqda qiziqarli ma'lumotlar bor. Boburning qayd etishicha, Abusaid musodara qilgandan, so'ng Boyqaro tiklab bergan otameros katta mol-mulk, ko'plab yer a sarmoya egasi bo'lgan Na oiy Husayn Boyqaroga har yili mamlakatning obodonlik ishlari uchun mablag' berib h
Na oiy 1476-yilda azirlikdan bo'shagandan so'ng ham obodonlik ishlariga rahnamolik qila eradi. Podshohning eng yaqin kishisi sifatida unga barcha ishlarida yordam berib turdi. Na oiy ilm a san'at ahlining homiysi, madadkori edi. Zahiriddin Bobur yozadi: „Ahli fazl a ahli hunarg'a Alisherbekcha murabbiy a muqa iy (madadkor) ma'lum emaskim, hargiz paydo bo'lmish bo'lg'ay. Ustoz Qulmuhammad a Shayx Noyi a Husayn Udiykim, sozda saromad (mashhur) edilar, bekning tarbiyat a taq iyat (madad)i bilan muncha taraqqiy a shuhrat qildilar. Ustoz Behzod a Shoh Muzaffar tas irda bekning sa'y (g'ayrat) a ehtimon (himmat)i bilan mundoq mashhur a ma'ruf (ma'lum) bo'ldilar...".
Na oiy 1476-yilda azirlikdan bo'shagandan so'ng ham obodonlik ishlariga rahnamolik qila eradi. Podshohning eng yaqin kishisi sifatida unga barcha ishlarida yordam berib turdi. Na oiy ilm a san'at ahlining homiysi, madadkori edi. Zahiriddin Bobur yozadi: „Ahli fazl a ahli hunarg'a
Badiuzzamon bilan Muzaffar Mirzo orasidagi munosabat esa o'ta yomon edi. Buyuk shoir ota-o'g'illar o'rtasiga juda ko'p marta tushadi, shahzodalarga nasihatlar qilib, yurtni g'alayonlardan saqlab qoladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
