Али Ҳасанов геосиёсат озарбайжончадан Бобохон муҳаммад шариф таржимаси Тошкент

Альбрехт Ҳаусҳофер 
урушдан кейин отасининг илмий фаолияти билан гитлерчи режим 
орасида фарқ борлигини исботлаш, унинг номини, немис ва умуман 
Европа геосиѐсат фани олдидаги хизматларини оқлаш учун кўп 
меҳнат сарфлади. Вафотидан сўнг нашр этилган “Умумий сиѐсий 
география ва геосиѐсати” асарида Альбрехт Ҳаусҳофер отаси ҳам 
мурожаат қилган “географик детерминизм” ғоясини жиддий танқид 
қилиб, бу назария янги шароитда яроқсиз бўлиб қолганини 
исботлаш учун кўп ҳаракат қилди. 
А.Ҳаусҳофер бу асарида антропологик геосиѐсат методини 
биринчи бўлиб қўллаган ҳолда, классик геосиѐсат макон 

---

100 
назариясининг: географик муҳит, инсон ва ташқи сиѐсатдан иборат 
янги схемасини таклиф қилди. Бу, энг аввало, геосиѐсатни “уруш 
доктринаси” статусидан халос этишга йўналтирилган мутлақо янги 
методологик ѐндашув эди. Муаллиф геосиѐсатни гуманистик фан 
сифатида кўрсатиш учун антропологик омилларга мурожаат қилиш 
ѐрдамида уни инсонга яқинлаштиришга, инсонга хизмат 
қилдиришга ҳаракат қилди. 
Альбрехт Ҳаусҳофердан кейин Европа геосиѐсатчиларининг 
бир қанчаси – 
К.Вовинкель, Э.Обст, А.Грабовски
ва шу 
сингарилар бу ғояга мурожаат қилдилар ва гуманистик 
континентал геосиѐсатни ривожлантиришга салмоқли ҳисса 
қўшдилар. 
Агар “Европа континенталчилари” урушгача бўлган даврда 
геосиѐсатнинг чегараларини макон эҳтиѐжлари доирасида 
давлатларнинг кенгайиш зарурияти билан боғлаган бўлсалар, уруш 
тугаганидан сўнг – бу қаторга антропологик ва социологик 
омилларни ҳам қўшиб, инсон ва унинг эҳтиѐжларини 
геосиѐсатнинг асосий омили сифатида баҳолай бошладилар.
Кўряпмизки, немис геосиѐсатининг бу янги йўналиши олдинги 
классик назариялардан тубдан фарқ қилади. 
Мазкур даврда геосиѐсатнинг янги йўналиши яратувчиларидан 
бири, немис геосиѐсатчиси