Али Ҳасанов геосиёсат озарбайжончадан Бобохон муҳаммад шариф таржимаси Тошкент

геоиқтисодиѐт 
предмети
ни ташкил қилади. 
 Геосиѐсий йўналиш:
Бу категория геосиѐсий майдонни ташкил 
этишнинг тузилма ҳосил қилувчи муҳим омили ҳисобланади. 
Қуруқлик, денгиз ва ҳаво коммуникацияларини бирлаштирадиган 
стратегик даҳлизлар, юк оқимининг энг муҳим йўналишлари ва хом 
ашѐни ташиш йўллари мана шу категория билан белгиланади. 
Геосиѐсий йўналишлар ҳамиша буюк давлатларнинг ошкора ѐки 
яширин кураши объекти бўлган ва шундай бўлиб қолмоқда. 
Жаҳон системаси: 
Ер куррасидаги давлатлар ва халқларнинг 
глобал ўзаро таъсири имкониятлари, кучлар ва манфаатларнинг 
уйғунлаштирилган ўзаро фаолияти доираси геосиѐсатнинг мана шу 
категорияси билан белгиланади. 
Жаҳон системаси мустақил давлатларнинг бирлигидан иборат, 
улар ўз давлат тузилиши характерини ва шаклларини ўзлари 
мустақил равишда белгилайдилар ва ўз суверенитети устидан ҳеч 
қандай ташқи ҳокимият ва аралашувларни тан олмайдилар. 
Система ўз қатнашчиси бўлган давлатларнинг иқтисодий, ҳарбий, 
сиѐсий, мафкуравий ва бошқа кучларини ҳисобга олади, уларнинг 
ўртоқ негизида фаолият кўрсатади ва бу ҳамма соҳалар устидан 
давлатаро 
ўзаро 
фаолиятини 
уйғунлаштириш 
ва 
мувофиқлаштиришни амалга оширади. 
Ҳозирги жаҳон системасида унинг акторлари орасидаги 
муносабатлар мажмуининг уч турини ажратиб кўрсатишади: 
-
давлатлараро (давлат – давлат орасидаги); 
-
давлат – корпорация (давлатнинг бошқа акторлар билан 
муносабатлари); 
-
корпорациялар орасидаги муносабатлар. 
Жаҳон системасининг характерини уни ташкил этувчи барча 
акторларнинг – империялар, миллий давлатлар ва уларнинг 
уюшмалари, давлатларусти ва давлатлараро ташкилотларнинг кучи 
ва тури белгилаб беради. Муайян тарихий давр доирасида ҳар бир 
давлат ѐки давлатлар бирлашмасининг ҳукмронлиги вақт ўтиши 
билан ўзгаради ва бошқа акторларнинг устунлигига алмашади. 
Қадимги юнон шаҳар-давлатлари ҳукмронлиги системасидан то 
АҚШ гегемонлиги остида вужудга келтирилаѐтган ҳозирги “янги 
дунѐ тартиботи”га қадар система ичидаги мувозанат доимо 

---

246 
босқичма-босқич ўзгариб турди, бу эса бир турдаги система ўрнига 
бошқаси келишига сабаб бўлди. 
Ҳозирги жаҳон системасининг расмий бошқарув органи