Algoritmlash

G O T O

Bu G O T O (ing. —"o‘tilsin") operatori boshqarishni dastur- ning nishon qo‘yilgan operatoriga uzatadi.

217



1 0 .1 2 - m is o l
B A S IC P A S C A L va D E L P H I
^« a = 15 L a b e l N I ;

_{1 1} b = l 3 V a r a ,b ,c : ln te g e r; c = a + b B e g in

^{G o T o N l} a : = ! 5 ; b : = l 3 ,

i t : c = a - b c : = a + b ; G o T o N l ; N I P r in t c c : = a - b ;

N l : W r i te L n ( c ) ; E n d .

g q dasturlarning ishlashi natijasida ekranda hosil bo'lgan c iymati 28 ga tengdir. Chunki, boshqarish N1 nishonli

chiqarish operatoriga uzatilgani uchun BASIC da c = a—b amalni, PASCAL va DELPHI da c: = a—b amalni bajarmasdan o'tkazib yuboriladi.

qar 0 ‘tish operatorida hech qanday shart tekshirilmasdan bosh-

ish ko'rsatilgan nishonli operatorga uzatiladi. Lekin aksariyat

masalalarni hal etishda biror shartning bajarilishiga qarab u yoki bu amallar ketma-ketligini bajarish kerak boMadi. Masalan, Kamaytiruvchi musbat yoki juft shartini, Robot biror yo‘nalishni bo‘sh ekanligi shartini tekshirib, xulosa asosida u yoki bu ko'rsatmalarni bajarishgan edi. Shu kabi masalalarni hal qilish uchun algoritmik tilimizdagi shartli tuzilmaga mos dasturlash tillarida tarmoqlanish operatori qoMlaniladi. Bu operatorning umumiy shakli quyidagicha:

BASIC:

If Then Else

PASCALva DELPHl:

If Then Else ;

bo‘Bu yerda if then va else dasturlash tilining xizmatchi so‘zlari

lib, quyida ularning o‘qilishi va ma'nosi keltirilgan:

• If (if) —"agar", Then (zen) —"u holda", Else (elz) —"aks holda”;

• — rost yoki yolg'on qiymatlardan birini qabul

• qiluvchi mantiqiy ifoda; ar> —dasturlash tilining ixtiyoriy

operatori yoki operatorlari ketma-ketligi bo'lishi mumkin.

218



Bu tarmoqlanish operatori qo‘llanmaning V bobida keltirilgan shartli tuzilmaning ikkinchi ko‘rinishining xuddi o‘zi. Yodingizda bo'lsa shartli tuzilmaning birinchi ko‘rinishi ham bor edi. Dasturlash tillarida ham bor bo'lib, tarmoqlanish operatorining qisqa ko'rinishi deb ataladi:

BASIC:

If Then PASCALva DELPHI:

If Then ;

Fa Bu operatorlarda ham birikkan shartlardan foydalanish mumkin.

qat ba‘zi qoidalarga rioya qilinishi shart.

10.13-misnl

Parol to‘g‘ri kiritilganini tekshiruvchi dastur tuzing. Yechish: Parol "informatika" bo'lsin, u holda dastur quyida-

gicha bo'ladi:

B A S IC P A S C A L va D E L P H I

V a r p a ro l:S trin g ; B cgin

In p u t ''P a ro ln i k iritin g : ", parol

W r i t e ( ‘ P a ro ln i k iritin g : ‘ );

I F p a r o ] = " in fo rm a t ik a ” T H F N

R cad L n ( p a ro l);

P r in t(" P a ro l to ‘g ‘ ri")

I F p a r o l= ‘ in fo rm a t ik a ‘ T H E N

E L S E

W r i te L n ( P a ro l to ‘g ‘ r i ‘ )

P r in t (" P a ro l n o to ‘g ‘ ri")

E L S E

E N D IF

W r i te L n ( 'P a r o l n o to ‘g ‘ r i ‘);

E nd
Sintaksis qoidalari:

■ BASIC: agar IF - THEN - ELSE bir satrga yozilsa END IF ning keragi bo‘lmaydi, lekin bu holda operatorlar guruhi yozilsa ba‘zan xatolikka olib kelishi mumkin; birikkan shartlar orasiga VA, YOKI, EMAS so'zlarining ingliz

• varianti (dastur alifbosiga qarang) yoziladi. SE so'zlaridan

PASCAL va DELPHI: agar THEN yoki EL

keyin operatorlar guruhi yozilsa, u holda bu guruh BEGIN va END; ichida yoziladi; agar ELSE qism yozilsa, u holda undan oldingi nuqtali vergul yozilmaydi; birikkan shartlarda har bir shart alohida qavsga olinadi va ular orasiga VA, YOKI, EMAS so‘zlarining ingliz varianti (dastur alifbosiga qarang) yoziladi.

2 1 9

10.14-misol

Uchta sondan kattasini topish (UKT) dasturini tuzing.

Yechish. Bu masalani hal etishda birikkan shartlardan foyda

l a n a m i z ;

A lg o r itr a ik t i lim iz d a

A G A R A > = R v a A > = C { A > = B v a A > = C ) U H O L D A

o 'tk a z A . K A T T A T A M O M

A G A R B > = C v a B > = A { B > = C v a B > = A ) U H O L D A

o 'tk a z B , K A T T A T A M O M

A G A R C > = A v a C > = B { C > = A v a C > = B ) U H O L D A

o 'tk a z C , K A T T A T A M O M

B A S IC

In p u t " A = ” , A l n p u t " B = " , B In p u t " C = ", C

l f A > = B A N D A > = C T h e n K A T T A = A : G O T O ja v o b I f B > = A A N D B > = C T h e n K A T T A = B : G O T O ja v o b K A T T A = C

ja v o b : P r im " S o n la rd a n kattasi K A T T A ; "ga ten g ”

PASCAL va DELPHI

L a b e l ja v o b ;

V a r A , B , C , K A T T A : R e a l ;

B egin

W r i t e ( ‘A = ‘ ); R e a d L n ( A ) ;

W r i t e ( ‘ B = ‘ ); R e a d L n ( B ) ;

W r i t e ( ‘ C = ‘ ); R e a d L n ( C ) ;

I f ( A > = B ) A N D ( A > = C ) T h e n b eg in K A T T A : = A ; g o to ja v o b ; end ; I f ( B > = A ) A N D ( B > = C ) T h e n b e g in K A T T A : = A ; g o to ja v o b ; end ; K A T T A : = C ;

ja v o b : W r i t e ( ‘ S o n la rd a n kattasi K A T T A , ‘ga te n g ‘ ); E n d.

o't Avvalgi boblardagi masalalarni dasturlash tillariga kazing, shu usulda tarmoqlanish operatorini tushunib olish

oson bo‘ladi.

220

Takrorlash operatorlari

ilmabo'limda algoritmik tilimizda ko£rib o'tgan takrorlash larini taqqoslash yo‘li bilan dasturlash tillaridagi ifodasini

izohlab beramiz.

Pararaetrli takrorlash

A lg o r itm ik t i l im iz d a

N I DAN N2 GACHA BAJAR

lozira bo'lgan ko‘rsatmalar>

T A M O M

bu tu z i lm a d a sanoq N 1 d an b o s h la n a d i v a to k i sanoq N2 ga y e tg u n c h a b itta la b o s h irib b o r ila d i . H a r q a d a m d a BAJAR va TAMOM o ra s id a g i ta k ro r la n is h i