Aldegid va ketonlar

Aromatik ketonlar

Aromatik ketonlarni yog’ qator ketonlarni olishdagi usullardan foydalanib olish mumkin. Masalan, ikkilamchi aromatik spirtlar oksidlanganda aromatik ketonlar hosil bo’ladi:

Aromatik ketonlar olishning o’ziga xos usullari ham mavjud:

1

. Aromatik uglevodorodlarga atsillovchi agentlar bilan ta’sir etilgan aromatik ketonlar hosil bo’ladi (Fridel-Krafts reaksiyasi):
B

u reaksiyani mexanizimini quyidagicha tasavvur etish mumkin. Alyuminiy xlorid kislota xlor angidrid bilan kompleks hosil qiladi. Bu kompleks ortiqcha alyuminiy xlorid ishtirokida jarayonni boshlab beruvchi faol oraliq modda bo’lib xizmat qiladi:
Bu jarayonda dastlabki modda sifatida aromatik uglevodorodlardan tashqari fenollarning efirlari ham ishlatilshi mumkin.
2. To’yinmagan ketonlar aromatik aldegidlarning yog’ qator ketonlari bilan o’zaro ta’siri natijasida olinishi mumkin:

3

. Aromatik oksiketonlar Friz reaksiyasi yordamida hosil qilinishlari mumkin:
4.Toza aromatik ketonlar difenilmetan guruhi uglevodorodlarni oksidlash orqali hosil qilinadi.



Fizik va kimyoviy xususiyatlari. Aromatik ketonlar yoqimli gul hidiga ega bo’lgan, suvda erimaydigan suyuq yoki qattiq moddalardir. Aromatik ketonlarning reaksiyaga kirishuvchanlik qobilyati yog’ qator ketonlarnikiga qaraganda past. Ular yog’ qator ketonlari kirishadigan ayrim reaksiyalarga kirishmaydilar. Masalan, aromatik ketonlar natriy-bisulfiti bilan reaksiyaga kirishmaydilar.
1

. Ko’pchilik aromatik ketonlar vodorod, sianid kislota, fosforning xlorli birikmasi, gidroksilamin, gidrazin va boshqalar bilan yog’ qator ketonlari kabi ta’sir etadilar:

ketoksin

fenilgidrazon

Ketonlardan hosil bo’ladigan barcha azotli birikma orasida oksinlar katta ahamiyat kasb etadi.

N

osimmetrik aromatik ketonlarning oksimlari sin- va anti-shakillarda mavjud bo’ladilar:
sin-ketoksim anti-ketoksim
Ketoksimlar anti - shakli barqaror hisoblanadi. Ketoksimning sin-shakliga kislota ta’sir etilganda anti - shaklga, anti - shakliga yorug’lik bilan ta’sir etilganda esa sin - shaklga o’tadi.
Aromatik ketoksimlarda ham yog’ qator ketoksimlardagi kabi Bekman qayta guruhlanishi katta ahamiyat kasb etadi. Bekman qayta guruhlanishi kislota angidridlari va xlor angidridlari ta’sirida boradi. Ikki xil (sin - va anti) shakldagi ketoksinlar ikki xil amid hosil qiladilar:

anti-fenil-n-metoksi- benzoy kislota

fenil ketoksim n-metoksifenilamidi

sin-fenil-n-metoksi- benzoy kislota

fenil ketoksim n-metoksifenilamidi
2

. Aromatik ketonlarga vodorodning birikishi natijasida reaksiya sharoitiga qarab, turli moddalar hosil bo’ladi. Ketonlarni natriy metallini spirtdagi eritmasi bilan qaytarilganda pinakolinlar hosil bo’ladi, ular kislotalar ta’sirida qayta guruhlanishga uchraydilar.
K

etonlarni kattalitik qaytarilganda uglevodorodlar hosil bo’ladi.

3

. Alkilaromatik ketonlar bromlanganda alkil guruhi vodorodlari birin-ketin bromga almashinadi:

4

. Alkil aromatik ketonlar sekin–astalik bilan oksidlanganda aldegidoketonlar yoki -diketonlar hosil bo’ladi
K

uchli oksidlovchilar alkil, aromatik ketonlarni karbon kislotalargacha oksidlaydi:
Alkil aromatik ketonlar alkil guruhi hisobidan turli xil reaksiyalarga kirisha oladilar. Masalan, ular Klayzen kondensatlanishi, Mannix reaksiyalariga oson kirisha oladi:

6

. Toza aromatik ketonlar natriy amidi bilan quyidagi sxema bo’yicha parchalanadilar:

Bu reaksiyadan ketonlar tuzilishini aniqlashda foydalaniladi.

Alohida vakillari. Atsetofenon – 20⁰C da suyuqlanadi, 202⁰C da qaynaydi.
Gul hidiga ega. Toshko’mir smolasi tarkibida uchraydi.
A

tsetofenon hozirgi vaqtda sanoat miqyosida etilbenzolni kattalitik oksidlab olinmoqda:
Parfyumeriya sanoatida ishlatiladi.