Алқаро тижорат контрагентларининг таснифи

2.2. Тадбиркорлар уюшмалари, уларнинг турлари ва амалга ошираётган халқаро тижорат операциялари.


Тадбиркорлар уюшмаси - бу алоҳида гуруҳдаги ишбилармонларнинг бирлашмасидир. Тадбиркорлик уюшмаси мақсадининг фойда олмаслиги билан фирмалардан фарқланади. Уюшманинг фаолияти уюшмага кирган ишбилармонлар манфаатларини давлат идоралари олдида ифода этиш ва тадбиркорларга уларнинг экспорт фаолиятини ривожлантиришда ёрдам беришдан иборат.
Уюшманинг расмий мақсади, ишлаб чиқарилаётган маҳсулотларни стандартлаштириш, маслаҳатлар бериш хизматларини ташкил этиш, кадрлар тайёрлаш, соҳа статистикасини олиб бориш каби умумсоҳавий ишларни оширишдан иборат. Япония, Франция, Швеция каби мамлакатларда - соҳа тадбиркорлик уюшмадаги давлат идоралари билан саволларни ҳал қилишда барча соҳанинг расмий вакили сифатида чиқадилар.
Тадбиркорлик уюшмаси ассоциация, федерация ва ҳоказо шаклларда бўлиши мумкин. Бирлашмалар ўз хусусиятига кўра 2 хил бўлади: соҳа уюшмаси (ишбилармонларнинг 1 соҳа бўйича бирлаштирувчи уюшма); иш фаолиятига кўра тадбиркорлик уюшмалари.
Ишбилармонлик бир соҳа бўйича уюшмаларига мисол қилиб целлюлоза ишлаб чиқарувчилар ассоциацияси ёки қоғоз ишлаб чиқарувчиларлар ассоциациясини олишимиз мумкин, иш фаолиятига кўра тадбиркорлар уюшмаларига мисол қилиб савдо, саёхат ва бошқаларни олиш мумкин.
Аслида тадбиркорлик уюшмаси бозорга ва нарх-навога таъсир кўрсатмаслиги керак, лекин амалда бунинг акси. Улар картеллар функциясини бажариб, бозорга таъсир кўрсатиш доирасини, улар фаолиятини бошқарадилар. Буни улар ўз аъзоларига квоталар ўрнатиш орқали амалга оширадилар.
Шундай қилиб, ассоциация ва федерация одатда нафақат нархни бошқарадилар, балки ўз ичидан чиқадиган бирор фирмадаги чет эллик харидорлар талабига жавоб берадиган товар, таклиф қилувчи фирманинг товарлар сонини ҳам бошқаради. Агарда ушбу фирма қабул қилинган экспорт квотасини тасдиқланмаган миқдорини қўллай олмаса, ассоциациянинг кўрсатмасига биноан бошқа етказиб берувчиларга таклиф қилинади Шу йўл билан компания ўз аъзолари ўртасидаги рақобатни кучсизлантиришга эришади.
Тадбиркорлик уюшмаларнинг кўпчилик қисми бевосита халқаро тижорат операцияларида иштирок этмайди, демак ташқи бозорга контрагент сифатида чиқмайдилар. Лекин Скандинавия давлатлари қаторидаги мамлакатларда соҳа тадбиркорлик уюшмалари ўз фирма-иштирокчилари топшириғи билан нафақат катта қисмдаги халқаро тижорат операцияларини амалга оширади, балки алоҳида турдаги товарларни ташқи бозордаги ягона етказиб берувчиси ҳисобланиб, уларни экспорт қилишда монопол ҳуқуққа эга. Масалан: Финляндияда ўрмон-қоғоз маҳсулотларини ишлаб чиқариб, уларни монопол экспорт қилиш ҳуқуқи 4та тадбиркор. уюшмаларига берилган: «Қоғоз ва картонларни қайта ишловчи Финляндия фабрикалари уюшмаси» («Конверта»), «Финляндия картон фабрикалари уюшмаси», «Финляндия ёғоч тайёрлаш заводлари эгалари уюшмаси», «Ёғоч яшик тўпламлари ишлаб чиқарувчи корхона эгалари уюшмаси».
Швеция ва Норвегияда целлюлоза-қоғоз маҳсулотлари ишлаб чиқарилиб, экспорт қилиш ишлаб чиқарувчилар бирлашмалари орқали амалга оширилади, лекин уларга монопол ҳуқуқ берилмаган. Шундай қилиб, Швеция барча қоғоз ва картон ишлаб чиқарувчиларни бирлаштирувчи «Швеция қоғоз фабрикалари бирлашмаси» (Панпершбрук сференинг), кўпгина мамлакат бозорларида иштирок этади.
Тижорат операциялари билан шуғулланадиган бирлашма аъзолари мустақил равишда иш олиб боради. Бирлашма ўзига аъзо корхоналарни хом-ашё, транспорт ва бошқалар билан таъминлаш масалалари билан ҳам шуғулланади. Унинг фаолияти фирмалар томонидан тўланган аъзолик бадали ҳисобидан қопланади (молиялаштирилади).
Финляндия, Канада, Франция ва бошқа мамлакатларининг соҳавий уюшмалари жаҳон бозорига контрагентлар сифатида чиқадилар.