Al-jabr va al- muqobala

Aim.uz

Muhammad al-Xorazmiyning “Al-jabr va al- muqobala”asari haqida.
Reja:

1. 
   Muhammad al-Xorazmiyning fanga qo’shgan hissasi.
   

2. Muhammad al-Xorazmiyning “Al-jabr va al- muqobala”asarining asosiy ahamiyati.
Algebra fanining asoschisi, ulug‘ alloma Abu Abdulloh Muham-mad ibn Muso al-Xorazmiy (Xorazm 780-Bag‘dod 847) o‘zining “Al-Jabr va al-Muqobala” kitobida
ko‘rinishidagi tenglamalarning nomanfiy ildizlarini topishning algebraik usulini ko‘r-satgan va geometrik tahlil etgan.
O‘z ishida u al-Jabr (jabr arabcha so‘z bo‘lib – o‘tkazishni anglatadi), al-Hatt (qo‘shish, ortiqchasini olib tashlash), ya’ni tenglamaning ikkala tomoniga bir xil ifodani qo‘shish yoki ayirish, al-Muqobala muqobil qo‘shish, tanglikning bir tomonini ortishi bilan ikkinchi tomoni o‘shancha kamayishiga teng kuchli iboralardan foydalanadi.
Xorazmiy Sharqda birinchi bor yaratilgan trigonometrik jadvallarning muallifi hisoblanadi U bu bilan o’rta asr shrqida trigonometriya va geometriya sohasidagi tadqiqotlarni boshlab berdi. Xorazmiyning ilmiy jasorati , faqat ayrim fanlar sohasidagi ulkan yutuqlari bilangina belgilanmaydi. Qadimgi sharq va Gretsiya ilmiy yutuqlarini Yakunlab , yangi ijtimoiy –iqtisodiy formatsiyaning tug’ilishi jarayonida ilmiy ixtirolarg ehtiyojlar kuchaygan bu davrning aqliy intilishlari , ilmiy qudrati , potensial kuchi , yo’nalishi va tavsifuini ifodaladi.

Uchinchi darajali tenglamalarni yechish usullari qadimgi grek faniga ham, arab faniga ham ma’lum bo’lmagan 9-15 asrlarda arab matematiklarining algebraic risolalarida birinchi va ikkinchi darajali tenglamalarni hamda tenglamalar sestimasini yechishdan tashqari ,xususiy ko’rinishdagi kub tenglamalarni yechish usullari ildizlarining taqribiy qiymatlarini topishga keltirilar edi.

Kub tenglamalar va ularni yechish haqida buyuk faylasuf va matematik Umar Xayyom ham muhim ahamiyatga ega bo’lgan ishlarni qildi. U”Algebraik muommolarni isbotlash haqida traktat” asarida kub tenglamalar haqida fikr va mulohazalarni eng qulay va ravon izohlab berdi.
Nazorat savollar.

1.Muhammad al-Xorazmiyning fanga qo’shgan hissasi haqida gapiring.

2.Al-jabr qaysi so’zdan olingan.


Adabiyotlar.
1.Algebra va analiz asoslari:Akad.litsiy va kasb-hunar kollejlari uchun darslik / R. H. Vafayev, J. H. Husanov, K. H. Fa. yziyev
2.Algebra va matematik analiz asoslari. Akad. Litseylar uchun darslik A.U.Abduhamedov, H. A. Nasimov, U. M. Nosirov, J. H. HusanovH. A. Nasimov
“Matematika-1” Abduxalil Meliqulov, Parda Qurbonov

Aim.uz