Al buxoriy universiteti talabasi Ermuhammedova Zulfizar

Ijodiy fikrlash va tanqidiy fikrlash
Ijodiy fikrlash va tanqidiy fikrlash - bu ularning ichki ma'nolari haqida gap ketganda, ularning orasidagi farqni ko'rsatadigan ikkita ibora. Ijodiy tafakkur chegaradan chiqib ketadi va g'oyalarda yangi va yangi bo'ladi. O'z navbatida, tanqidiy fikrlash tabiatda ko'proq baholanadi va ma'lum bir narsani tahlil qiladi. Shunday qilib, ijodiy fikrlash maqsadga yo'naltirilgan bo'lsa, tanqidiy fikrlash maqsadga muvofiq analitik deb xulosa qilish mumkin. Bu ijodiy fikrlash va tanqidiy fikrlash o'rtasidagi asosiy farqlardan biridir. Ushbu maqola farqni aniqlayotganda, ikkita atamani tushunishni ta'minlashga harakat qiladi.

Ijodiy fikrlash nima?

Ijodiy fikrlash nima?

• Avval ijodiy fikrlashga e'tibor qarataylik. Maktablarda va hatto universitetlarda talabalardan fikrlarida ijodiy bo'lishlari talab qilinadi. Bu asl bo'lishi va qutidan tashqarida o'ylash kerakligini ta'kidlaydi. Agar inson doimiy ravishda cheklovlar va chegaralarga e'tibor berayotgan bo'lsa, ijodiy bo'lish juda qiyin. Ijodiy tafakkur hukmga asoslangan emas va keng qamrovli. Ijodiy fikrlashning oxiri yo'q. Aslida, osmonni ijodiy fikrlashning chegarasi deb aytish mumkin. Bu ijodiy fikrlashning o'ziga xos xususiyati. Bu odamga odatdagi to'siqlardan chiqib, tasavvur qilib bo'lmaydigan narsani tasavvur qilish imkonini beradi. Shuningdek, ijodiy fikrlash tanlanmaydi. Aql ijodiy fikrlash sharoitida biron bir ijodiy fikr yuritishdan xoli

Endi tanqidiy fikrlashga o'tamiz. Ijodiy fikrlashdan farqli o'laroq, tanqidiy fikrlash yanada qat'iy pozitsiyani egallaydi. Tanqidiy fikrlashning o'ziga xos xususiyatlaridan biri shundaki, u ijodiy fikrlash kabi unchalik keng emas. Aslida, tanqidiy fikrlash tabiatan hukmga asoslangan deb aytish mumkin. Shunisi qiziqki, tanqidiy fikrlash ham tanlangan. Boshqa tomondan, ijodiy fikrlash tanlanmaydi. Bu tabiatan juda bepul. Aql ijodiy fikrlash sharoitida biron bir ijodiy fikr yuritishdan xoli. Aksincha, aql tanqidiy fikrlash holatida o'ylash bilan cheklanadi. Ijodiy fikrlash she'riyat, roman yozish, qisqa hikoya yozish va badiiy yozish kabi sohalarda qo'llaniladi. Boshqa tomondan, tanqidiy fikrlash tashkilotlarda, biznes sohalarida va shunga o'xshash narsalarda qo'llaniladi.
Bugun dunyoda yuz berayotgan to‘rtinchi sanoat tamaddunining dvigateli — harakatga keltiruvchi kuchi kreativlikdir. Atrofga boqsangiz, har tomonda inson ijodkorligining beqiyos va hayratlanarli namunalariga duch kelasiz: elektron xizmatlar, virtual reallik, to‘rtburchak tarvuzlar, tuproqsiz hosil olish... Bularning barchasi inson tasavvuri, tafakkuri mahsuli. Bugun biz uchun odatiy tuyulgan kitob, musiqa, bino, samolyot, hatto lampalar ham qachonlar orzu va tasavvurda bo‘lgan, keyinchalik aql-idrok samarasi o‘laroq yaratilgan.
Inson miyasi o‘z ishini “yengillashtirish”, “qulaylashtirish” uchun shablon va stereotiplardan foydalanadi. Stereotiplar shu paytgacha ma’lum bo‘lgan va umumqabul qilingan fikrlardir. Ular asosida fikrlash bizga hech qanday yangi g‘oya bermaydi. Qoliplarning yuzaga kelishida jamiyatda ustuvor bo‘lgan ijtimoiy fikr, mediamahsulotlarda taqdim etilayotgan shakl va ko‘rinishlar ham yetakchi o‘rin tutadi. Inson ommadan ajrab qolmaslik nuqtayi nazaridan hammaning fikriga qo‘shiladi. Qolaversa, “oqim bo‘ylab suzish” mustaqil fikrlashdan ko‘ra oson tuyuladi. Stereotiplar orqali fikrlaganda muayyan mavzu bo‘yicha inson ongiga “so‘rov” berilganida odatiy ma’lumot va mulohazalar yuzaga keladi. Masalan, “yangi yil” deganda to‘kin dasturxon, reklamadan tushmaydigan gazli ichimliklar, archa va hokazolarni tasavvur qilish, bobo obrazida qo‘lida hassa tutgan, ko‘zoynakli cholni ko‘rish qolip asosida fikrlashning ko‘rinishi. Kreativ fikrlovchi insonlar odatiy manzaralardan o‘zgacharoq tasvirlarni ham tasavvur qilib, hech kim ilg‘amagan jihatlarni payqaydi, yangilik yaratoladi.
Tomas Edison “Kreativlik — g‘ayriixtiyoriy jarayon”, deydi. Lekin har kuni ko‘plab mutaxassislar muammolarga noodatiy yechim topishga zaruriyat sezadi. Ular mana shu g‘ayriixtiyoriy jarayonni ixtiyoriylashtirishi mumkinmi? Tabiatda yangi fikrlarni yuzaga keltiruvchi “sehrli tayoqcha” yo‘q, biroq har qanday mutaxassisning kreativ o‘ylashiga ko‘maklashadigan ko‘plab usullar mavjud. Buning uchun ijodiy fikrlashga vaqt ajratish, ijodiy salohiyatni anglash lozim. Jorj Bernard Shou hazillashib shunday deydi: “Ko‘pchilik yiliga ikki-uch marta o‘ylaydi. Mening butun dunyoga mashhurligim sababi — haftada bir yoki ikki marta o‘ylaganim”. Demak, xayolga kelgan yangi fikrlarni e’tiborsiz qoldirmaslik, o‘ylash uchun imkon yaratish muhim.

• Biznes jarayonlarini boshqarishda fikrlash - dizaynining xususiyatlari.

Dizayn fikrlashning asosiy prinsiplaridan biri empatiya, ya’ni dunyoga boshqa odamlar nigohi bilan nazar tashlash, ularning ehtiyojlarini his etish, istak va vazifalarini idrok etishni bilish sanaladi. Metodologik nuqtai nazardan dizayn-fikrlash yondashuvlari noaniqlik sharoitidagi muammolarni echish evristik usullar bilan amalga oshiriladi. Bunda qo‘yiladigan vazifalar ijodiy masalalar bo‘lmay, favqulodda yuzaga chiqadi. Talabalar dizayn-fikrlash kursiga diplom olgunga qadar qatnashadi.
Boshqa aspekt – bu mahsulotlar, jarayonlar va xizmat ko‘rsatishni modellashtirish. An’anaga ko‘ra, kompaniya ishlab chiqarayotgan mahsulotiga iste’molchilarning munosabatini fokus-guruh yordamida aniqlaydi. Ammo modellashtirish yaratilishi loyihalangan mahsulotni iste’molchi ko‘magida sinab ko‘radi, so‘ngra olingan ma’lumotga qarab, zudlik bilan unga o‘zgartirish kiritadi.
Korporatsiyalar uchun dizayn konsepsiyasini ishlab chiqish ham eng muhim ishlardan biri sanaladi. Amaliy mashg‘ulot mebel, interer buyumlari va aksessuarlar uslublarini yaratishdan iborat bo‘ladi. Hozirgi bozor yangilik va o‘zgarishlarni ko‘p talab qilishi tufayli, kompyuter texnologiyalaridan foydalanish zarurati yuzaga keladi.
SHu bois talabalar zudlik bilan ixtisoslashtirilgan dasturlarni o‘zlashtirishga kirishadi hamda malakali mutaxassis bo‘lib etishishga intiladi.
Talabalar amaliy dizayn ko‘nikmasi, tajribasiga ega bo‘lishi kerak.
Ko‘rinib turibdiki, ta'lim darajalarining har biri aytib o‘tilgan universal kompetensiyalarni o‘z darajasida shakllantiradi. Ijtimoiy javobgarlik tamoyiliga muvofiqlik nuqtai-nazaridan tayyorgarlik birinchi navbatda, raqamli iqtisodiyotning rivojlanishi, shuninglek, ma'lumotlarni saqlash usullari va tashkilotlarning kiberhimoya vositalari rivojlanish sharoitlarida ekologik va texnosfera havfsizligi vazifalarini hal qilishda ijtimoiy javobgarlik ko‘nikmalarini rivojlantirish bilan bog‘liq bo'ladi
Shaxsda kreativlik sifatlarini rivojlantirish uchun dastlab bu tushunchaning mazmunini bilish lozim. Kreativlik inglizcha “create”dan olingan bo‘lib, yaratish ma’nosini bildiradi. Kreativlik deganda insonning yangilik yaratish, muammolarni yechishga qaratilgan ijodiy qobiliyati tushuniladi. Uning tagzamirida originallik, amaliylik, noodatiylik va erkinlik yotadi. Shuningdek, kreativ fikrlash muayyan masala yuzasidan har tomonlama fikrlash, bir nuqtaga turli rakursdan yondashishni anglatadi.
ETIBORINGIZ UCHUN RAHMAT