Akusherlik va ginekologiyada hamshiralik ishi

Endokrin sistema.
H om ilador bo'lish va bu davrning m e’yorda 
kechishida bezlarning faoliyati m u him o 'rin tutadi. H om iladorlik 
boshlanishi bilan tuxum donlarda yangi bez — sariq tan a faoliyat 
ko 'rsatadi, u o 'zid a n progesteron g orm oni ishlab chiqarib, h o m i­
laning im plantatsiyasini va yo 'ldo sh faoliyat ko'rsatgunga qadar 
t a ’m inlaydi ( 1 0 - 1 6 - hafta). 16- h afta d an g o rm o n al faoliyat 
fetoplatsentar kom pleksga o'tadi.
Platsenta yangi a’zo bo'lib, ona organizmi bilan hom ila o'rtasida 
aloqachi vazifasini o 'tayd i. U k o 'p va xilm a-xil funksiyalarni, shu 
bilan birga, endokrin funksiyani ham bajaradi. U yerda xoriongo- 
nadotropin, estrogenlar, yo'ldosh laktogeni, progesteron va boshqa 
gorm on va biologik aktiv m o ddalar hosil b o'ladi. H om ilado r ayol 
organizmidagi gorm onlam ing nisbati hom iladorlik muddatiga qarab 
o'zgarib turadi. Agar hom iladorlik vaqtida progesteronlar k o 'p
bo'lsa, hom iladorlik oxirida estrogen gorm o nlar m iqdori ko'payib 
ketadi.
G ip o fizn in g old bo'lagi sariq ta n a faoliyatini boshqaruvchi 
gonadotrop gorm onlarni, shuning bilan birga, sut bezlari, qalqon- 
sim on bez, buyrakusti bezi va o 'sish gorm on in i boshqaruvchi 
g o rm o n la rn i h am ishlab c h iq a ra d i. G ip o ta la m u s d a n ishlab 
chiqilgan oksitotsin gorm oni b ach ad o n n in g qisqarishiga yordam
beradi.
T ug'uru q vaqtida qalqonsim on bez faoliyati susayadi. Q alqon- 
sim on bezoldi bezlari kalsiy almashinuviga ta ’sir ko'rsatadi. H om ila 
suyaklarining rivojlanishi hisobiga kalsiy alm ashinuvi faoliyati
37

---

kuchayadi. Bu buyrakusti bezlari, yog1, uglevod va m inerallar 
alm ashishiga ta ’sir qiluvchi gorm onlam ing hosil bo'lishiga ta ’sir 
ko'rsatadi.
Immun sistema.
H om iladorlik vaqtida gorm onlar (kortizon, 
e s tro g e n , p ro g e s te ro n ) m iq d o rin in g k o 'p a y is h i im m u n ite t 
pasayishiga olib keladi va bu vazifani yo 'ldosh bajara boshlaydi.
M oddalar alm ashinuvi.
H o m ila d o rlik v a q tid a m o d d a la r 
alm ash in u v i sezilarli d a ra ja d a o 'z g a ra d i. T u g 'u ru q v a q tid a
alm ashinuv yana ham kuchayadi.
Oqsil almashinuvi.
H om ilado r ayollardagi oqsil alm ashinuvi 
hali to 'liq o 'rg an ilg an em as, lekin h om ilado rlik oxirida azot 
q o ldiqlari k o 'p ay m a y d i, siydik kam m iq d o rd a ajraladi. Ayol 
organizm ida oqsil tu g 'u ru q va tu g 'u ru q d an keyingi k o'krak bilan 
em izish vaqtigacha yig'ilib turadi.
Uglevod almashinuvi.
G lukoza o n a va bolani q u w a t bilan 
ta ’minlovchi asosiy m anba hisoblanadi. H om iladorlik vaqtida unga 
bo'lgan talab tobora oshib boradi. Ba’zi hom iladorlarda keragidan 
ortiq uglevod iste’mol qilinganda siydik tarkibida qand m oddasi 
paydo bo'ladi. Bu noxush holatni to 'g 'ri ovqatlanish bilan asl 
holiga keltirsa bo'ladi.
Yog'lar almashinuvi.
H om iladorlik vaqtida qonda, buyrakusti 
va sut bezlarida, teriosti yog' qatlamida yog'lar to'planishi mumkin. 
L ipidlar ona va bola organizm i to'qim asining tuzilishigasarfla- 
nadi, neytral yog'lar esa energetik m anba hisoblanadi. H om ilador 
ayol ovqatlanishining buzilishi (yog'lam i k o 'p iste’m ol qilishi) 
yog'larning to 'liq parchalanm asligiga sabab b o'lad i, natijada ayol 
va homilada ortiqcha vazn paydo bo'ladi.
Minerallar almashinuvi.
H om ilad or ayol organizm ida k o 'p
m iqdorda noorganik m oddalar ko'payib ketishi m um kin (fosfor, 
kalsiy tuzlari, tem ir, kaliy, natriy, m agniy va boshqalar). Fosfor 
suyak va asab sistemasining tuzilishiga, tem ir esa gemoglobin uchun 
zarur, u taloq va jigarda to'planadi. T em ir yetishmovchiligida ayol 
organizm ida anem iya rivojlanadi, natijada hom ila rivojlanishi 
sekinlashadi (nobud bo'lishi m um kin).
H om iladorlam ing siydigi tarkibida natriy xlor m iqdori kamligi 
yoki bu m oddaning organizm da to'p lan ib qolishi turli xil shishlarga 
sabab bo'ladi. Bu hom iladorlikning ikkinchi davrida ko'proq ko'zga 
tashlanadi.
Vitaminlar.
H om iladorlik vaqtida vitam inlarga bo'lgan ehtiyoj 
bir necha m arta ortadi. M asalan, vitam in С ga b o'lg an ehtiyoj
38

---

m iqdori 2—3 m arta, A vitam iniga b o ‘lgan ehtiyoj ikki m arta ortadi. 
Bu vitam in hom ila rivojlanishiga ijobiy ta ’sir ko ‘rsatadi. В vitam in 
g um hi ferm entativ jarayonlarda va asab sistem asining tiklanishida 
ishtirok etad i, D v itam ini ho m ila suyaklarining to 'liq rivojlanishi 
u c h u n zaru r, E v itam ini tan qis b o ig a n d a y o 'ld o sh d a n ek ro tik
o 'zg arish lar paydo b o 'lib , h o m ila n ob ud b o 'lish ehtim oli k u ­
chayadi.
H o m ila d o rlik d av rid a , ay n iq sa, h o m ila d o rlik n in g oxirgi 
haftalarida tana og'irligi ortadi. H om iladorlikning ikkinchi yarm ida 
h ar haftada 300—350 g r vazn qo'sh ilsa, bu norm adagi holat 
hisoblanadi. Homiladorlik oxirida esa ayol vazniga 8—10 kg qo'shiladi.
Ayol tan a og'irligining ortishi bir necha sabablar tufayli yuzaga 
keladi: hom ilaning o'sishi, hom ila atrofi suvining yig'ilishi, b ach a­
donning kattalashishi, teriosti yog' qatlam ining qalinlashishi va 
hom iladorning qoni hajm i ortishi.
Homiladorlik davrida ona oiganizmida m a’lum im m un o'zgarish 
h o sil b o 'la d i. Im m u n sistem ad ag i b o s h la n g 'ic h o 'z g a rish la r 
urug'lanish va implantatsiya davrida hosil bo'ladi. Ayol organizmining 
im m u n siste m a sid a h o m ila n i m u h o fa z a q ilish g a q a ra tilg a n
o'zgarishlar sodir bo'ladi.
H om iladorlik o g 'ir kechganda ayol organizm ida m oslashish 
m exanizm i buziladi va im m u n sistem asida o 'zg arish lar sodir 
bo'ladi, bu holatlar hom iladorlik yom on kechayotganligining asosiy 
belgilaridir.
Teri.
H om ilado r ayol terisida b a ’zi o 'zg arishlar kuzatiladi. 
Q orinning oq chizig'ida, k o'krak so'rg 'ichlari va so 'rg 'ic h atrofida 
pigm ent d o g'lam in g kuchayishi kuzatiladi. D o g 'lar yuzda ham
paydo b o 'lish i m um kin, bu buyrakusti bezlari funksiyasining 
z o 'riq is h id a n d a lo la t b erad i. M e x a n ik k a tta la sh ish hisob ig a 
hom ilad or ayol qorin, sut bezi, bo ldir sohasining terilarida och- 
p u sh ti c h iz iq c h a la r p ay d o b o 'la d i, tu g 'u ru q d a n keyin b u la r 
yo'qolib ketadi.