Актуальные научные исследования в современном мире iscience. In. Ua

 
I
I. Majhul nisbatdagi fe‟llar bilan:
O‗timsiz fe‘llar (masalan, 
bormoq, 
yurmoq, yugurmoq, qolmoq, erishmoq
) vositasiz to‗ldiruvchiga ega bo‗lganligi tufayli 
majhul nisbat shaklini olganda, gap egasiz qo‗llanadi:
1. Bugun stadionga boriladi. 2. O„n minut qadar yo„l yurildi. (Oyb.)
3. Institutning o„ttiz yili davomida ulkan yutuqlarga erishildi. Ma‟lum bo„ladiki, 
gapning maksimal lisoniy qolipidagi eganing o„rni bo„sh. Buning boisi, 
aytilganidek, o„timsiz fe‟l (erishmoq) majhul nisbatga o„tganda ega o„z-o„zidan 
tushib qoladi. Agar fe‟l o„timli bo„lsa edi, (masalan, o„qimoq), uning vositasiz 
to„ldiruvchisi ega mavqeini egallar edi: Nilufar kitobni o„qidi – Kitob Nilufar 
tomonidan o„qildi tarzida.
 
Kesimi majhul nisbatda shakllangan egasi noma‘lum gap qolipi ham Birinchi 
Prezidentimiz Islom Karimov asarlari tilida kam bo‗lsa-da uchraydi. Masalan, 
“Ozodlik, erkinlik shunday buyuk ne‟matki, uni birov hadya qilolmaydi. 
Ozodlikka faqat kurashib erishiladi
”. 
(9, 276)
 
“Masala va muammolarga shoshmashosharlik, yuzakilik bilan 
yondashiladi. Tanqidga juda kam 
e‟tibor beriladi”. 
(10, 142)
 
“Agar oila sog„lom va mustahkam bo„lsa, mahallada tinchlik va 
hamjihatlikka erishiladi
”. 
(11, 376)
 
III. Harakat nomi shaklidagi kesimdan so„ng
kerak, lozim, zarur, darkor, 
joiz
kabi modal 
so„zlarni keltirish yordamida: 
Kerak, lozim, mumkin, zarur, darkor, muhim, shart, joiz, farz 
kabi kesimlik 
so‗zlari harakat nomlari bilan kesim mavqeida kelganda, egasiz gaplar vujudga 
keladi. Bunda tarkibdagi uchta 
– mayl (modallik), zamon, inkor, tasdiq turli shakl va 
ma‘nolarda bo‗lib, ularning shaxs-son shakli III shaxs birlikda bo‗ladi:
1. Mazkur masalada hammani qiziqtirayotgan barcha savollarga Respublika 
markaziy bankida va uning hududiy Bosh boshqarmalarida tashkil etilgan «Ishonch 
telefonlari» orqali batafsil javob olish mumkin. 2. Bu topshiriqni bajarish shart.
3. Ustozlar ishini har doim davom ettirmoq va rivojlantirmoq kerak. 
Bu gaplar kesimidagi 
mumkin, shart, kerak
kesimlik so‗zi mayl ma‘nosi 
ifodalovchilari bo‗lib, ulardan keyin zamon va tasdiq, inkor ma‘nolarini ifodalovchi 
vositalar keladi. 
Birinchi Prezidentimiz asarlari tili sathida egasi noma‘lum gapning