Aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti «Temir yo’l transportida axborot tizimlari» kafedrasi “Raqamli texnika va mikroprotsessorlar”

Qushimcha adabiyotlar

1.Алиев М.М. Цифровая вычислительная техника и микропроцессоры

Учебное пособие. Т.: ALOKACHI. – 2010. – 87 стр.

2. Aliуev M.M.,Tulyaganova Z.X. Raqamli hisoblash texnikasi va mikroprotsessorlar. T. 2006

3. Китаев Ю.В. Основы цифровой техники.Учебное пособие: СПБ:СПбГУ ИТМО, 2007,87 с.

4.Хононбоев А.И., Халилов Н.А. Умумий электротехника ва электроника асослари. – Т.: «Узбекистон», 2000. – 446 б.

4 – MA’RUZA

Ярим ўтказгичли транзисторлар.

REJA
4.1.Bipolyar tranzistorlar.

4.2. Tranzistorlarning ulanish asosiy sxemalari.

Tayanch suz va iboralar: n-p-n - o’tishlar,elektronlar,emmiter, kollektor, baza,transistor, umumiy emitterli sxema, umumiy kollektorli sxema, umumiy bazali sxema, maydon, istok, stok, zatvor.
4.1.Bipolyar tranzistorlar

Umumiy ma’lumotlar

Bipolyar tranzistor – ikkita o’zaro bog’liq p-n - o’tishlarning yig’indisi⁵.

n-p-n turdagi bipolyar tranzistorning oddiy tuzilishi 17.1-rasmda ko’rsatilgan.

4.1 – rasm. Bipolyar tranzistor

Tranzistorlarnito’g’rio’tkazuvchanlikga (p-n-p)

4.2 – rasm. p-n-p tranzistor

va teskari o’tkazuvchanlikga (n-p-n) ajratishadi.

4.3 – rasm.n-p-ntranzistor

Xozirda teskari o’tkazuvchanli tranzistorlar keng qo’llaniladi.

n-p-n turdagi bipolyar tranzistorning oddiy tuzilishi, elektrik sxemadagi shartli belgilar va kuchlantiruvchi vazifasida qo’llanilishi mumkunligi 4.4 –rasmda ko’rsatilgan.

4.4 – rasm. Tranzistorni shartli belgilar va kuchlantiruvchi vazifasida qo’llanilishi

Tranzistor quyidagi yo’l bilan ishlaydi. To’g’ri ko’chuvchi baza-emitter Uбэ kuchlanishi berilganda, emitter yo’laki orqali ikkita tok o’tadi:

- kovak tok – bazadan emitterga. Kovak konsentratsiyasi ancha kam bo‘lgani sababli tok katta emas;

-elektron tok – emitterdan bazaga. Elektronlar, baza sohasiga kirganida, baza yupqa bolgani sababli, kollektor o’tish sohasiga tushishadi.

Agarda kollektor teskari ko’chgan bo’lsa, bu erkin elektronlarni bazadan kollektorga o’tishini imkonini beradi.

Aynan shu elektronlar oqimi foydali bo’ladi va kollektor tok yaratadi. Baza qancha yupqa bo’lsa , tokda tranzistorning kuchayish koeffitsiyenti shuncha baland, kollektor tok shuncha ko’p, kollektor tokning qiymati emitter toknikiga shuncha yaqin bo’ladi.

Tranzistor uchun, u chiziqli rejimda ishlaganida to’g’ri bo’ladigan, bir nechta asosiy nisbatlarni aniqlash mumkin.

I_Э=I_Б+I_К ya’ni emitter tok, kollektor va baza toklarining yeg’indisiga teng.

I_К/I_Э=α<1 α – umumiy bazali sxemada tok uzatishning integral koeffitsienti. α = 0.95 … 0.998.

Agar formulada toklarning ko’payishi ishlatilsa, unda ushbu parametr bilan ishlaymiz

Umumiy bazali sxemada tok uzatishning differensial koeffitsienti.

α taxminan h_21б ga teng.

I_К/I_Б=β>1

β – emitterli sxemada tok bo’yicha kuchaytirish koeffitsienti, β=15…300. Bunda tranzistorning ulanish sxemasi 1в-rasmda ko’rsatilgan.

Agar formulada tok ko’payishi ishlatilsa, unda h21э parametr bilan ishlaymiz

h21э – umumiy emitterli sxemada tok kuchayishining differensial koeffitsienti. Bu koeffitsientlar taqriban teng, ya’ni β≈h_21э

Umumiy emitterli sxemada kiruvchi tok tranzistorning baza zanjiriga beriladi, chiquvchi tok esa kollektordan uzib qo’yiladi. β kata bo’lishi uchun, yupqa bazadan tashqari, emitter maydonidan ancha katta bo’lgan, kollektorning maydonini konstruktiv yaratishadi.

Integral sxemalar tarkibida qo’llaniladigan, ko’p emitterli va ko’pkollektorli tranzistorlar mavjud.