Akril va metakrilning xosilalari

Bir asosli to`yinmagan kislotalar

To`yinmagan bir asosli kislotalar bitta, ikkita yoki uchta qo`sh bog`li kislotalarning umumiy formulasi C_2n-1-COOH. Masalan:

Izomeriyasi. Bir asosli to`yinmagan kislotalarning izomeri xuddi to`yinmagan etilen qatoridagi uglevodorodlarnikiga o`xshash bo`lib, akril SN₂^‗SNSN-SOON kislotada izomer yo`q. Lekin, to`rtta uglerodli to`yinmagan kislotada uchta uchta izomeri bor.

Karbon kislota va unga o`xshash qo`sh bog`i o`rtada joylashgan kislotalarda ikki xil fazoviy izomer bo`lishi mumkin:

Nomenklaturasi. To`yinmagan kislotalar ko`pincha trivial nomenklatura bo`yicha nomlanadi. Sistematik nomenklaturaga ko`ra to`yinmagan uglevodorodlarning nomiga kislota so`zi qo`shib o`qiladi.

OLINISH USULLARI

Bitta qo`shbog`li to`yinmagan uglevodorodlarga karboksil guruxini kiritish orqali va to`yingan kislotalar hosilasi tarkibiga qo`sh bog` kiritish orqali olish mumkin.
Masalan:

1. 
   To`yinmagan spirt va aldegidlarni oksidlab olinadi:
   

2. 
   To`yinmagan nitrillarni va gidrolizlab olish mumkin:
   

3. 
   To`yingan kislotalarning galogenli xosilalaridan galogen vodorodni tortib olish bilan hosil qilish mumkin:
   

4. 
   Oksidlardan suv tortib olish bilan ham to`yinmagan kislotani olish mumkin:
   

Fizik xossalari. Ko`pchilik to`yinmagan bir xossali kislotalar suyuq bo`lib, suvda yaxshi eriydi, o`tkir hidga ega, yuqori molekulalari esa moysimon va kristall holda bo`ladi.
Kimyoviy xossalari. To`yinmagan kislotalar to`yingan kislotalarga o`xshash kimyoviy reaktsiyaga kirishadi, ya`ni ular tuzlar, angedridlar, galogenangidridlar, amidlar. Murakkab efirlar va boshqalarni hosil qiladi. Undan tashqari to`yinmagan kislotalar birikish, oksidlanish va polimerlanish reaktsiyalariga kirishadi. Ular ham karboksil guruhi hisobiga, ham qo`sh bog` hisobiga reaktsiyaga kirashadilar.

1. 
   Vodorodni birikishi:
   

2. 
   To`yinmagan kislota vodorod bromid yoki suv tahsir qilsak, reaktsiya Markovnikov qoidasiga teskari ravishda boradi:
   

3. 
   Eng xarakterli reaktsiyalardan biri bromni biriktirish reaktsiyasidir:
   

4. 
   To`yinmagan kislotalar alkenlarga o`xshash oson oksidlanadilar:
   

Agar oksidlashni kuchli oksidlovchilar ishtirokida olib borsak, bog`ning uzilish hisobiga ikkita kislota-bir asosli va ikki asosli kislota hosil bo`ladi:

5. 
   To`yinmagan kislotalar va ularning efirlari, nutrillari qo`sh bog` hisobiga polimerlanish reaktsiyasiga kirishadilar: