Акрам исмоилов қувват усмонов ҳаёт фаолияти

5.2.Касб-ҳунар ва меҳнат тарбияси

Меҳнат интизоми билан танишган ҳолда ёш авлодни ихтисослиги бўйича касбга йўналтириш лозим. Чунки, ёшларда ҳар қандай касбга ҳам қобилият бўлавермайди, аксинча ҳар бир навқирон муайян бир ҳунарга қизиқади. Бунинг заминида бир сир яшириниб ётади. Бу сирнинг сабаби дунёнинг мавжуд эканлиги ва кишилар турмушини тартибга солиб туришидир. Битта ҳунар билан қизиқувчи ўзининг бутун қобилияти ва қувватини шу касбни эгаллашга қаратади. Агар ўқувчининг муайян ҳунарга қобилияти бўлмаса, уни мазкур касб билан шуғулланишга мажбур қилмасдан бошқа бирор ишга даъват этиш керак. Бирор бир касбни эгаллаган ва шу соҳада кўп йиллар давомида фаолият кўрсатган ҳунармандларда рағбат жуда кучли бўлади, сабаби улар энг ҳалол, софдил кишилар бўлиб хиёнат ва муғомбирликни билмайдилар, уларнинг оддий ва кам таъминланган оилаларга доимо ёрдам бериб келишини кузатиш мумкин.Ўзлари эса касбига суянган ҳолда қийинчиликлардан қўрқмайдилар.

Жамиятда бундай хунармандларнинг ҳурмати ҳам доим эъзозда. Шунинг учун ҳам ҳар бир киши бирор ҳунар ва зарур иш билан шуғулланишни ҳоҳлайди, уни такомиллаштиришга интилади, чунки агар ҳамманинг фикрлаши бир хил бўлганда эди, улар бир хил касб-ҳунарни эгаллашга мойиллик кўрсатган бўлур эдилар, натижада бошқа касблар бир чеккада қолиб кетиб жамиятнинг бузилишига сабабчи бўлар эди.
Касб-хунарни эгаллашда дастлабки омил - бу ақл билан боғлиқ ҳодисадир. Агар бола маърифатли оиладан бўлса, уни илм-фан билан машғул қилишга йўллаш керак, агар ҳунарманд оиласидан бўлса, аксинча, уни албатта косибчилик қилишга йўналтириш яхши самара беради. Бундай касб-ҳунар эгалари жамиятда юқори малакада фаолият кўрсатадиган соҳа мутахассислари ҳисобланади. Учинчи гуруҳ касб-хунар кишиларининг шижоатларига боғлиқдир. Масалан: спортчи, чавандозлик ва шунга ўхшаш инсонлардан шижоат талаб этиладиган касблар шулар жумласига киради. Яна бир турдаги шундай касб-ҳунар борки, буни қабиҳ ва ярамас касб-ҳунарлар деб айтишимиз мумкин. Буларга фолбинлик, сеҳргарлик, афсунгарлик, қўшмачилик ва бошқалар киради.
Бу ҳунарлар жамиятга катта зарар келтирганликлари учун улар ҳамма вақт қораланган. Лекин бундан қатъий назар, жамиятнинг ҳар бир аъзоси меҳнат қилиши, касб-ҳунар эгаллаши лозим, зероки, фақат меҳнат билан инсон бахт саодат ва камолотга етишуви мумкин.
Жамият ва унинг фаровонлигига фойда келтирадиган ҳар қандай касб-ҳунар инсон учун муносибдир. Ҳар бир киши ўз ишига ҳалол муносабатда бўлиши лозимдир. Бу ғоялар ифодасини биз улуғ мутафаккирларимиз, Навоий ва Жомий асарларида ҳам кўплаб кузатишимиз мумкин. Улардаги қаҳрамонлар ёшликдан йирик олим ва устозлар қўлида таҳсил кўрадилар. Навоий қаҳрамонларидан бири бўлган Қайсга беш ёшлигида отаси тажрибали муаллим тайинлайди. У ақлли, доно ва билимдон устоз ёрдамида илм-фаннинг қонун-қоидаларини, коинот сирларини ўрганиб, ўз даврининг билимдон кишиси бўлиб етишади. Ёки Фарҳодни олайлик, у ёшлигидан билим олиш билан шуғулланиб, ўн ёшида фаннинг кўп соҳаларидан огоҳ бўлади, камтаринлиги, ҳаракатчанлиги, хулқ-одоби ва бошқа фазилатлари билан одамларни ҳайратга солади. Демак, илму одобга ёшликдан киришмоқ ғояси шарқ мутафаккирларининг аксарият асарларида кенг ёритилганлигининг гувоҳи бўламиз.
Агар ёшлиқда касб-ҳунарга йўналтирувчи билим олиш имконияти бўлмаган бўлса, кишининг улғайганида ҳам илм билан шуғулланиши кеч бўлмайди, зеро билим эгаллаш ҳеч қачон қораланган эмас.
Бу хусусда буюк аллома Афлотундан сўрадилар: «Ўқиш-ўрганиш қай вақтгача иззат ва ҳурматда бўлади?» У жавоб берибди: «Жоҳиллик нуқсон деб ҳисоблангунча». Шунинг учун жамиятга нафи тегадиган билимларни эгаллаш ниҳоятда зарурдир.
Касб-ҳунарни ўрганиш учун ҳақиқий фанларни эгаллаш жуда катта самара беради. Шунинг учун ҳам Афлотун ўз эшиги тепасига «Кимки геометрияни билмаса, уйимизга кирмасин»-деган сўзларни ёзиб қўйган экан.
Маълумки, ҳозирги вақтда ижтимоий ҳаётнинг барча жабҳаларида, шу жумладан, маънавий ҳаётда ҳам чуқур ўзгаришлар содир бўлмоқда. Ўтган даврлардан бизнинг давримизгача сақланиб келаётган умуминсоний қадриятлар янгича талқин этилмоқда, анъана ва маросимларимизга ёндашилмоқда.
Жамиятнинг ахлоқий ғоялари ва талабларига жавоб берадиган ўтмиш аҳлоқий қадриятларини тиклаш, уларни кишилар, айниқса, ўсиб келаётган ёшларнинг онгига сингдириш муҳим аҳамият касб этади. Мутафаккирларнинг бой адабий-ахлоқий мероси, ўтмишдан сақланиб келаётган хулқ одоб қоидалари, ўгитлари-ю, панд-насиҳатлари ҳанузгача ўзининг тарбиявий аҳамиятини йўқотмаган. Демак, касб-ҳунар ва илм-фанни эгаллаш тўғрисидаги ўтган алломаларимизнинг қимматли фикрлари -донолик, адолат, шижоатдир.
Саҳийлик, меҳнатсеварлик каби инсоний фазилатлар хусусидаги пурмаъно сўзлари ҳозирги кунда ҳам ҳаммани яхшиликка ва хайрли ишлар қилишга ундаши, кишиларни ёвузликка, адолатсизликка, нодонликка қарши курашга чорлаши шубҳасиздир. Меҳнат тарбиясининг амалда тўлиқ ижроси интизом, тартиб қоида ва ҳуқуқий саводхонлик даражаси билан белгиланади. Шу боисдан қуйидаги интизомий меҳнат жараёни давридаги жазоларга тўхталиш ўринли бўлади. Меҳнат Кодексида интизомий жазолар тушунчаларининг моҳияти батафсил баён қилинган. Унда ходимга меҳнат интизомини бузганлиги учун иш берувчи томонидан қуйидаги интизомий жазо чораларини қўллаш кўрсатилган:
1). “Ҳайфсан”.
2). Ўртача ойлик иш ҳақининг 60% дан ортиқ бўлмаган миқдорда жарима.
3). МК 100-модда иккинчи қисмининг бандларига кўра меҳнат шартномасини бекор қилиш.