Акрам исмоилов қувват усмонов ҳаёт фаолияти

3.2. Ишдан маҳрум бўлган ҳолатда ижтимоий кафолатлар

Ўзбекистон Республикасининг «Аҳолини иш билан таъминлаш тўғрисида»ги қонунининг (1992 йил 13 январда қабул қилинган) 26-37 моддаларида баён қилинишича, ишдан маҳрум бўлган, биринчи бор иш қидираётган, шунингдек узоқ танаффусдан кейин меҳнат фаолиятини қайта бошлашни истаган фуқароларга; корхоналар, муассасалар ва ташкилотлардан бўшатилган ходимларга имтиёзлар берилишидан; ишсизлик нафақалари тўланишидан; ишсизга қарамоғидагиларни ҳисобга олган ҳолда моддий ёрдам берилишидан; ҳақ тўланадиган жамоат ишларида қатнашиш имкониятидан; иш билан таъминлаш давлат хизматининг ташрифига биноан ишлаш учун ихтиёрий тарзда ўзга ерга кўчиши билан боғлиқ харажатларнинг қопланишидан иборат кафолатларни таъминлайди.

Меҳнат интизомини бузганлиги учун ишдан бўшатилган, шунингдек узоқ вақт ишламаётган, биринчи марта иш қидираётган ва касб ўрганишга, малака оширишга ва қайта тайёргарликдан ўтишга муҳтож бўлган шахсларга республикада таркиб топган ўртача иш ҳақининг 50 фоизи миқдорида, бироқ аҳолининг шу тоифаси учун назарда тутилган ишсизлик нафақасидан кам бўлмаган ва Ўзбекистон Республикасида белгиланган энг кам иш ҳақидан ортиқ бўлмаган миқдорда стипендия тайинланади.
Ишсизлик нафақаларини тўлаш шартлари ва муддатлари меҳнат қонунчилигида қуйидагича белгиланган.
1. Ишсизлик нафақаси белгиланган тартибда ишсиз деб топилган шахсларга улар аҳолини иш билаи таъминлаш давлат хизматида рўйхатга олинган кундан бошлаб тайинланади.
Ишсизлик нафақалари олиш ҳуқуқи иш билан таъминлаш давлат хизматида рўйхатга олинган пайтдан бошлаб, кечи билан ўн биринчи кундан кейин кучга киради ва ишга жойлаштириш масаласи ҳал этилгунга қадар амал қилиб туради. (1993 йил 7 майдаги 854-ХП-сон қонуни таҳририда).
2. Ишсизлик нафақаларини тўлаш муҳлати ишдан ва иш ҳақидан (меҳнат даромадидан) маҳрум бўлган ёки узоқ (бир йилдан ортиқ) танаффусдан кейин меҳнат фаолиятини тиклашга ҳаракат қилаётган шахслар учун ўн икки ойлик давр мобайнида 26 календар ҳафтасидан, илгари ишламаган, биринчи бор иш қидираётган шахслар учун эса 13 календар ҳафтасидан ошмаслиги керак. Агар ишдан ва иш ҳақидан (меҳнат даромадидан) маҳрум бўлган фуқаролар ишсизлик бошланишидан олдинги 12 ой мобайнида тўла иш куни ҳафтасига эга бўлган 12 календар ҳафтага айлантириб ҳисобланган тўлиқсиз иш куни (ҳафтаси) шароитида ҳақ тўланадиган иш (меҳнат даромади)га эга бўлган бўлса, ишсизлик нафақаси тўланади.
3. Ишсиз нафақа олиш даврида фаол иш қидириши ва ҳар икки ҳафтада камида бир марта иш билан таъминлаш давлат хизматларида йўқламадан ўтиши керак.
4. Ходимлар сони (штати) қисқариши, корхона, муассаса, ташкилот қайта тузилиши ёки тугатилиши муносабати билан ишдан бўшатилган, ишсиз деб эътироф этилган ва пенсия таъминоти тўғрисидаги қонунларга мувофиқ умумий меҳнат фаолияти нафақага чиқиш (имтиёзли шартларда нафақага чиқиш ҳам шунга киради) хуқуқини берувчи шахслар муддатидан олдин (қонунларда белгиланган муддатдан икки йил олдин) нафақага чиқиш хуқуқига эгадирлар (1993 йил 7 майдаги 854- Х11-сон қонуни таҳририда).
Фуқаро ишсизлик нафақаси олиб турган даврда унинг меҳнат фаолиятида узилиш бўлмайди. Ҳарбий хизматдан, ички ишлар ва миллий хавфсизлик идораларидан бўшатилиши натижасида иш хақини йўқотган шахслар ушбу қонуннинг 31-моддасида кўзда тутилган шартлар асосида нафақа олиш хуқуқига эгадирлар.
Ҳарбий хизматдан, ички ишлар ва миллий хавфсизлик идораларидан бўшатилган ҳамда иш билан таъминлашда давлат хизматига мурожаат қилишдан олдин ишламаган шахсларга нафақа микдори республика бўйича белгиланган энг оз иш ҳақи даражасида белгиланади.
Узоқ муддатли танаффусдан кейин яна меҳнат фаолиятини бошлашга ҳаракат қилаётган ишсизларга: - ихтисоси бўлган шахслар, шунингдек ўн икки ой мобайнида ҳақ тўланадиган иш билан бандлиги ўн икки календар ҳафтадан кам вақтни ташкил этган шахслар учун умумий меҳнат фаолияти камида бир йил бўлган, ишга жойлашиши, малака оширишни ёки қайта таълим олишни талаб қилмаган тақдирда дастлабки ўн уч календарь ҳафта мобайнида камида белгиланган энг кам иш ҳақи миқдорида нафақа тўланишига кафолат берилади (1993 йил 7 майдаги 854-Х11-сон қонуни таҳририда).
Меҳнат фаолияти бор-йўқлигидан қатьий назар, хомиладор аёлларга 12 ойлик давр мобайнида 26 календар ҳафтадан ортиқ бўлмаган муддатда Ўзбекистон Республикасида ўрнатилган энг оз иш ҳақи миқдорида ишсизлик нафақаси тўланади.