Акрам исмоилов қувват усмонов ҳаёт фаолияти

5- боб. Ҳаёт фаолияти ҳавфсизлигида

меҳнат тарбияси

5.1. Меҳнат тарбияси ва маънавият

Инсон касб-ҳунари билан улуғ. Кишилик жамиятининг тарихи ҳам меҳнатдан, касб-хунардан бошланган. Касб-ҳунар аввалам бор тирикчилик манбаидир. Ҳаёт ва турмушнинг қайси бурчагига кирманг, қадамингиз меҳнат билан қутлуғ. Тарбияни ҳам меҳнатсиз тасаввур қилиш мумкин эмас. Ҳатто, у билимларни эгалламоқ ва ҳунар ўрганмоқ учун ҳам зарур. Инсоннинг соғлом юриши учун уни дангасалиқдан қутқариш фойдалидир, зеро ялқовлик, ишёқмаслик одамнинг бузилишига, касалликларга чалинишига олиб келади.

Касб-ҳунарсиз шон-шавкатга, мартабага эришган киши ҳурматга лойиқми деган савол туғилади. Бу саволга ҳам куйидагича жавоб бериш мумкин: юқори мартабага айрим йўллар билан касб-ҳунарсиз эришган киши роҳат фароғатда яшаётгандек туюлади, яъни бундай кишилар яхши кийинади, қимматбаҳо машина ва уй-жойларга эга бўлади. Аммо улар улуғликдан, иззат-ҳурматдан маҳрумдир.
Касб-ҳунарнинг мамлакатдаги ўрни беқиёс. Ҳунари билан инсонлар янада юксакликка кўтарилишади ва бунинг учун салоҳиятли илмларни эгаллаши лозим бўлади. Илм олиш ва ўқиш энг керакли меҳнатдир. Шунга кўра олимларнинг меҳнатини ҳурмат қилишлик илм - фан тараққиётига сабаб бўлади. Юнон олими Суқрот шундай деган экан, «Ҳунардан яхшироқ нарса ва билимдан улуғроқ мартаба йўқдир, шарм-ҳаёдан яхшироқ безак йўқдир». Ушбу ғоя инсонни албатта энг муҳим фазилатларидан бири бўлмиш, меҳнатсеварликка, унинг инсоний фазилатларини намоён бўлишига ва юртнинг ободончилигига хизмат қилади.
Абу Райҳон Беруний ҳам бу хусусда қўйидагиларни таъкидлайди: «Ҳар бир кишининг баҳоси ўз ишини ошириб бажаришидадир. Истаклар эса меҳнат орқали амалга ошиши, бунга албатта мажбурий меҳнат билан эришиб бўлмаслигини қайд қилган ва ҳаётнинг маъно-мазмунини меҳнат ташкил этади», деб таълимот беради.
Баҳовуддин Нақшбандий «Худо кўнгилда-ю қўл ишда бўлсин»деб бежиз таъкидлаган эмас. Ҳатто Расулулоллоҳ (САВ) қиёмат куни арафасида ҳам меҳнат қилишни тарғиб этадилар: «Бирингиз экин учун қўлингизда ушлаб турган вақтингизда қиёмат-қойим бўлиб қолса-ю ниҳолни экиб олишга кўзингиз етса, албатта экиб кўйинг. Ёки бу ҳадисни «Сен бир кўчатни экаётган вақтингда, ана Дажжол чиқиб қолибди, деб эшитсанг ҳам уни тузатиб экишга ҳаракат қил, чунки сендан кейин ҳам одамлар яшайди» деб тушунмоқ даркор.
Шунинг учун ҳам инсонларнинг энг ёшлигидан бошлаб кучи, қобилиятига қараб меҳнатга, касб-ҳунарга ўргата бориш, меҳнатни эъзозлай оладиган қилиб тарбия бериш, болани билим ва касбга ўргатиш оиланинг диққат марказида бўлиши энг яхши самара беради.
Меҳнат ва ҳунар ворислик асосида авлоддан-авлодга мерос бўлиб ўтиши кўплаб олимларимиз томонидан таъкидланган ва ҳунармандчилик соҳасида бунга юқори баҳо берилган. Чунки ҳунармандчиликдаги нозик ва машаққатли меҳнат сирлари авлоддан авлодга турмуш тарзи, қолаверса ирсият қонунларига бўйсунган ҳолда ўтади. Бундан ташқари касб-ҳунар сирларини ўргатишда илм аҳиллари, олимлар ва педагогларнинг меҳнати жамият учун нақадар керакли ва зарурлигини алоҳида таъкидлаб ўтиш лозим.
Шу борада ёш авлодни касб-ҳунарга ўргатиш масаласи борасида меҳнат интизоми алоҳида ўрин тутади. Ходим ўз меҳнат вазифаларини ҳалол, виждонан бажариши, меҳнат интизомига риоя қилиши, иш берувчининг қонуний фармойишларини ўз вақтида ва аниқ бажариши, технология интизомига, меҳнат муҳофазаси, хавфсизлик техникаси ва ишлаб чиқариш санитария талабларига риоя қилиши, иш берувчининг мол-мулкини авайлаб - асраши шарт. Бунинг учун ходимда касб – ҳунар ва меҳнат тарбияси шаклланганлиги ишлаб чиқаришда яхши самара беради.
Ходимнинг меҳнат вазифалари ички тартиб қоидаларда, интизом тўғрисидаги Низомларда, корхонада қабул қилинадиган локал ҳужжатларда (жамоат шартномаларида, йўриқномалар ва ҳоказоларда), меҳнат шартномасида аниқ белгилаб қўйилади.