|
13-mavzu: Issiqlik va gidravlik akkumulyatorlar
Reja:
Akkumulyatorlar va ularning ishlash prinsipi
Issiqlik akkumulyatorlari va ularning qo’llanilishi
Gidravlik akkumulyatorlar
Tayanch so’zlar: akkumulyatorlar. Issiqlik mashinalari. Gidravlika
Akkumulyator (lotincha: accumulator – toʻplovchi) – keyinchalik foydalanish maqsadida energiyani toʻplaydigan qurilma. Elektr, issiqdik, gidravlik, inersion xillari bor. Elektr A. elektr toki taʼsirida kimyoviy ener-giyani elektr energiyasiga aylantirib beradigan galvanik tizim. Elektr A. musbat elektrod, manfiy elektrod va elektrolitdan iborat. Elektrodning elektrolitga tegib turuvchi sirtida po-tensiallar farqi hosil boʻladi. Bu farq eyuk (elektr yurituvchi kuch) deyiladi. Yigʻilgan energiyani sarflash vaqtida kimyoviy energiya elektr energiyasiga, energiyani toʻplash vaqtida esa elektr energiyasi kimyoviy energiyaga aylanadi. Elektrolit tarkibiga karab, A.lar kis-lotali va ishqorli xillarga boʻlinadi. Kislotali A.larda elektrolit sifatida sulfat kislota eritmasi, musbat elek-trod sifatida qoʻrgʻoshin oksidi, manfiy 265elektrod sifatida qoʻrgʻoshin ishlatiladi. Bunday A.lardan avtomobil transportida, aviatsiyada, aloqada foydalaniladi. Ishqorli A.lar elektrodining xiliga karab, kadmiynikelli va temirnikelli, kumush ruxli va kumush-kadmiy-li boʻladi. Kadmiynikelli A. musbat elektrodi grafit aralashtirilgan nikel oksididan, manfiy elektrodi kad-miy aralashtirilgan temirdan tayyorla-nadi. Elektrolit sifatida oʻyuvchi kaliy eritmasi yoki oʻyuvchi natriy eritmasiga ozgina litiy gidrooksid qoʻshilgan ara-lashma ishlatiladi. A. zaryadlanish va za-ryadsizlanish vaqtidagi oʻrtacha kuchlanish (har bir elementga 1–2 V) va sigʻim (am-per-soat) bilan ifodalanadi. Kuchlanishni oshirish uchun A.lar ketma-ket ulanib, batareyalar hosil qilinadi. Kadmiynikelli va temirnikelli A. aviatsiyada, aloqa vositalarida, elektr transport mashinalarida, kosmik apparatlarda; kumush-ruxli va kumush-kadmiyli A. aviatsiya, aloqa vositalari, kinoga olish apparati va boshqa da ishlatiladi. Issiqlik A.tarmoqdagi bugʻ bosimini birday saqlab turadi. Gidravlik A. gidravlik qurilmalarda suyuqlik yoki gazning bosim va sarfini baravarlaydi, 100–300 atm bosim ostida suyuqlikni yigʻib, gidravlik presslarga va boshqa mashina-qurollarga bir meʼyorda berib turadi. Inersion A. maxovikdan iborat boʻlib, undan turli mashinalar, transport vositalari va boshqalarda foydalaniladi. So-atlardagi prujinalar, aviatsiya modellaridagi rezina motor ham energiya A.i hisoblanadi
Gidravlik akkumulyatorlarida saqlanadigan energiya juda tez ishlatilishi ( berilishi) mumkinligi sababli , ular qisqa vaqt ichida yuqori quvvatni rivojlantirishi mumkin, ya’ni gidravlik motorlar uchun qo’shimcha , ba’zan esa asosiy quvvat manbai sifatida foydalanish mumkin.
Gidravlik akkumulyatorlari bosim ko’tarilishlar (suv bolg’asi) samarali ravishda susaytiradi va gidravlik tizimlarning ijobiy dinamikasini (silliq ishlashini) ta’minlaydi.
Mashinasozlikda , gidravlikada yuk , prujinali va gaz akkumulyatorlari ishlatiladi.
Gidravlik akkumulyatorlar – bu gidravlik tizim bloklari tomonidan iste’mol qilinadigan pauzalarda energiyani saqlash uchun qurilmalar. Gidravlik akkumulyatordan foydalanish nasoslarning quvvatini kamaytirish yoki gidravlik tizimlardagi epizodik ta’sirning alohida zanjirlarini quvvat bilan ta’minlash imkonini beradi (masalan , gidravlik distrbyutorlar va nasoslar uchun servis boshqaruv sxemasi)
1-rasm. Gidroakkumulyatorlarning turlari
Yuk akkumulyatorlarida gidravlik energiyaning to’planishi yukning tortishish kuchi ta’sirida sodir bo’ladi. Yuk akkumulyatori gidravlik silindr bo’lib, uning pistoniga massa yuklanadi. Akkumulyatordagi ishchi suyuqlikning p bosimi pistonning tasavvurlar maydoni va yuklash massasining tortishish kuchi (og’irligi) bilan belgilanadi.
p=
bu yerda :
p – ishchi suyuqlik bosimi
F – yukning og’irlik kuchi
s – yuza
Yuklash massasining tortishish kuchi doimiy qiymat bo’lganligi sababli , ishchi suyuqlikning bosimi uning tushirish darajasiga (akkumulyator silindridagi suyuqlik miqdori) bog’liq emas. Bunday batareyalarning kamchiliklari ularning kattaligi, shuningdek, faqat vertikal holatda foydalanish uchun zaruriy shartdir.
Prujinali akkumulyatorlarda yuklash massasi o’rniga elastik element, prujina ishlatiladi. Ular ishchi suyuqlikning bosimi prujina bosimi cho’zilgan yoki siqilgan paytda ishlab chiqilgan kuch bilan yaratiladi.
Bu yerda :
F – kuch
Cx – prujinaning bikrligi
x – deformatsiya kattaligi
Prujina tomonidan ishlab chiqilgan kuch uning deformatsiyasini kattaligiga bog’liq bo’lganligi sababli bunday akkumulyatordagi ishchi suyuqlikning bosimi uning zaryadlanish darajasiga proporsionaldir. Prujinali gidravlik akkumulyatorning ishlash uning kosmosdagi yo’nalishiga bog’liq emas. 2-rasmda prujinali gidravlik akkumulyatorning umumiy ko’rinishini ko’rsatadi. Ular ko’pincha samolyotlarning gidravlik tizimlarida qo’llaniladi.
2- rasm. Prujinali gidravlik akkumulyator
Do'stlaringiz bilan baham: |
