Akademik litsey, kasb-hunar kollejlari uchun darslik

Biologiya  fanining  ahamiyati.  Hozirgi  davrda  insoniyat  oldida 
bir  qancha  m uam m olar  vujudga  kelm oqda.  U lardan  biri  oziq- 
ovqat  bilan  bog'liq  m uam m odir.  Jahon  aholisining  soni  yildan 
yilga  ko'payib  borm oqda.  XXI  asrning  boshida  sayyoram iz 
aholisining  soni  6  mlrd  dan  ortib  ketdi.  H ar  b ir  kishi  norm al 
hayot  kechirishi  uch u n  bir  kecha-kunduzda  100— 120  g  oqsil 
iste’mol  qilishi  zarur.  V aholanki,  ko 'p ch ilik   aholining  iste’mol 
qiladigan  kunlik  oqsili  50—60  g  dan  oshm aydi.  Inson  hayoti 
uchun  zarur  b o 'lg an   yog'li,  uglevodli  oziqalarning  yetishmasligi 
ham  sezilm oqda.  B inobarin,  biologiya  fani  oldida  turgan  birinchi 
vazifa  insonlarning  oziq-ovqatga  b o 'lg an   ehtiyojini  qondirishga
5

---

qaratilgan  nazariy  va  am aliy  m uam m olarni  hal  etishdan  iborat. 
Bu  sohada  seleksiyada  k o ‘p  yillardan  b en   q o ‘llanib  kelinayotgan 
duragaylash,  tanlash  m etodlaridan  tashqari,  genetik  injeneriya  — 
genlarni  sintez  qilish,  k o ‘chirib  o ‘tkazish,  som atik  hujayralarni 
duragaylash,  allofen  organizm lar  yetishtirish  va  boshqa  m etodlar- 
dan  foydalanish  nihoyatda  sam arali  bo'ladi.
Biologiya  fanining  ikkinchi  vazifasi  inson  salom atligi  bilan 
aloqador.  Inson  genetikasi  sohasida  tadqiqot  olib  borayotgan 
olim lam ing  e ’tiro f etishicha,  hozirgi  vaqtda  odam larda  4000  dan 
ortiq  irsiy  kasalliklar  mavjud.  U lar  asosan  xrom osom a  va  genlar 
tuzilishi,  funksiyasining  o'zgarilishi  bilan  bog‘liq.  Insonlardagi 
irsiy  kasalliklar  genetikasini 
0
‘rganish,  ularning  oldini  olish 
choralarini  ishlab  chiqish  va  am aliyotga  tatbiq  etish  nihoyatda 
m uhim   sanaladi.  Bu  m uam m oni  ijobiy  hal  etish  faqat  inson 
genetikasigina  em as,  shu  bilan  birga  genetik  injeneriya  va  b io ­
texnologiya  rivoji  bilan  uzviy  bog'liq.
Hozirgi  vaqtda  eng  xavfli  hodisalardan  biri  tabiatning  tobora 
kam bag'allashib  borayotganligidir.  Bu  ayniqsa,  inson  faoliyati 
uchun  nihoyatda  foydali  bo'lgan  o'sim lik  va  hayvon  turlarining 
yildan  yilga  kamayib  ketayotganligida  ko'zga  yaqqol  tashlanadi. 
Faqat  O 'zbekistonning  o 'zid a  400  dan  ortiq  o'sim lik  turi,  400  ta 
hayvon  turi  noyobligi  buning  yorqin  dalilidir.
Keyingi  vaqtda  yangi  navlar  va  zotlarning  tarqalishi  hisobiga 
xalq  seleksiyasi  to m o n id an   chiqarilgan,  m ahalliy  sharoitga  yaxshi 
m oslashgan  nav  va  zotlar  kam ayib,  b a’zan  esa  tam om ila  yo'qolib 
ketm oqda.  X ususan,  Y evropada  m ahalliy  hayvonlarning  175  ta 
zotidan  115  tasi  tam om ila  yo'qolib  ketish  arafasida  turibdi. 
D em ak,  biologiya  fani  oldida  turgan  m uam m olardan  yana  biri 
yovvoyi,  xonakilashtirilgan  hayvonlar,  m adaniy  o'sim liklar  g en o ­
fondini  saqlash  usullarini  ishlab  chiqish  va  am aliyotga  tatbiq 
etishdan  iborat.
Yangi  shaharlar,  sanoat  m arkazlarining  bunyod  etilishi  ilmiy- 
texnika  taraqqiyoti,  qishloq  xo'jaligi  va  shaxsiy  hayotda  turli 
kimyoviy  m oddalardan  foydalanish,  sanoat,  transport  va  inson 
chiqindilari  tufayli  tabiatning  ifloslanishi  avj  olm oqda.  Tabiatni 
m uhofaza  qilishda  qishloq  xo'jaligida  o 'z - o ‘zidan  bargini  to 'k ad i- 
gan  g 'o 'z a   navlarini  yaratish,  alm ashlab  ekishni  joriy  etish,  para­
zit  va  zararkunanda  hasharotlar  va  boshqa  organizm larga  qarshi 
kurashning,  shuningdek,  suv,  havoning  ifloslanishi,  tuproq 
eroziyasi,  sh o'rlanishning  oldini  olishning  biologik  usullarini  izlab 
topish  va  am aliyotga  qo'llash  nihoyatda  dolzarb  hisoblanadi.
6

---