Akademik litsey, kasb-hunar kollejlari uchun darslik

Biologiyaning  ilmiy-tadqiqot  metodlari.  Biologiyaning  turli 
sohalarida  quyidagi  ilm iy-tadqiqot  m etodlaridan  keng  foydalani­
ladi.
Kuzatish  metodi  organizm lar  va  ularning  atro f-m u h itd a  ro 'y  
beradigan  hodisalam i  tasvirlash  va  tahlil  qilish  im konini  beradi. 
M azkur  m etod  biologiya  fanining  ilk  rivojlanish  davridan  boshlab 
q o 'llanib  kelinm oqda.  Hozirgi  paytda  bu  m etod  o 'z   m avqeyini 
y o'qotgani  yo'q.  U  botanika,  zoologiya  va  biologiyaning  boshqa 
ko'pgina  sohalarida  keng  qo'llaniladi.  Turli  organizm lar  siste­
m atik  guruhlar,  jam o alar,  ularning  tuzilishi,  funksiyasi,  tarkibiy 
qism lardagi  o'xshashlik  va  farqiar  taqqoslash  metodi  yordam ida 
o 'rg a n ila d i. 
M azku r 
m e to d d a n  
sistem atik a, 
m orfologiya, 
anatom iya,  paleontologiya,  em briologiya  va  shu  singari  fanlarda 
foydalaniladi.  Taqqoslash  m etodi  yordam ida  hujayra  nazariyasi
4

---

biogenetik  qo n u n ,  irsiy  o'zgaruvchanlikning  gom ologik  qatorlar 
qonuni  kashf etiigan.
Turli  sistem atik  guruhlar,  organizm lar,  ular  organlarining  ta ­
rixiy  jarayonda  paydo  bo 'lish i,  takom illashish  qonuniyatlari  ta ­
rixiy  m etod  yordam ida  aniqlanadi.  Bu  m etod  orqali  organik 
olam ning  evolutsion  ta ’lim oti  yaratildi.  M a ’Ium  m aqsadlarni 
ko'zlab  Ь а ф о   etiigan  sharoitlarda  tirik  organizm lar  tuzilishi, 
hayot  jarayonlarini  kuzatish  eksperimental  m etod  orqali  am alga 
oshiriladi.  Bu  m etod  organizm lar  xatti-harakati,  tuzilishi,  xos­
salari  m ohiyatini  chuqurroq  tadqiq  qilish  im konini  beradi.
Keyingi  paytlarda  elektron  hisoblash  texnikasining  rivojlanishi 
biologik  tadqiqotlarda  m odellashtirish  m etodidan  foydalanishni 
taqozo  etm oqda.  M odellashtirish  m etodining  m azm uni  tirik  tabi- 
atdagi  biror  voqea-hodisa  yoki  uning  m uhim   jih atlari  m atem atik 
belgilarga  aylantirilib,  m odel  tarzida  qayta  tiklab  o'rg anish d an  
iborat.  M a’Ium  vaqtdan  keyin  ana  shu  m odelda  qanday  o 'z g a ­
rishlar,  hodisalar  ro 'y   berishi  m um kinligi  elektron  hisoblash 
m ashinasi  yordam ida  aniqlanadi.  Modellashtirish  metodining aizaX- 
ligi  shundaki,  u  tirik  tabiatda  kelgusida  ro 'y   berishi  m um kin 
b o ’lgan  voqea-hodisalarni  oldindan  bilish  im konini  beradi.