Akademik litsey, kasb-hunar kollejlari uchun darslik

6 - §   V A Z IF A L A R I
L  6-§  matnini  o ‘qing.
П. 
2
,
394
-jadvallarni  toMdiring  (ushbu  jadvallar  darslik  uchun 
tutilgan  daftarga  ko‘chirib  o ‘tkazilib  toMdiriladi):
2-jadval
M iloddan  oldin  yashagan  tabiatshunoslarning  tabiat  t o ‘g ‘risidagi 
tasaw H rlari
Qadimgi  Misr
Q adim gi  H in d isto n
Q adim gi  Xitoy
3-jadval
M iloddan  oldin  ijod  qilgan  olim lam ing  tabiat  tuzilishi,  undagi 
hodisalar  haqidagi  fikrlari
Y unon  olim lari
R im   olim lari
G eraklit 
E m pedokl 
A ristotel
L.  K ar
39

---

«H ayvonlar  tanasining  qismlari»  degan  asariarni  yozgan.  Bu 
asarlarda  olim   tab iatd a  hayvonlarning  asta-sek in  rivojlanishi 
to 'g 'risid a   b a ’zi  fikrlarni  ilgari  surgan.  Aristotel  hayvonlarning 
500  ga  yaqin  turini  bilgan.  U  hay'vonlarni  klassifikatsiyalashda 
ayrim  xossalarga  em as,  balki  k o 'p   belgilarga  e ’tibor  berish  ke- 
rakligini  e ’tiro f  etgan.  U  barcha  hayvonlarni  ikkita  katta  g uruh­
ga:  «qonlilar»  va  «qonsizlar»ga  bo'lgan.  Bu  guruhlar  hozirgi 
«um urtqalilar»  va  «um urtqasizlar»ga  to 'g 'ri  keladi.  Q onlilar  5 
katta  avlodga  ajratilgan.  «K atta  avlod»  tu sh u n ch asi  hozirgi 
paytdagi  «sinf»  tushunchasiga  ham ohangdir.  A ristotel  «qonsiz- 
lar»dan  130  ta  turni  bilgan.  O lim ning  uqtirishicha  m eduza, 
aktiniya,  bulutlar  tuzilishi  jihatid an  b ir  to m o n d an   hayvonlarga, 
ik kin chi  to m o n d a n   o 'sim lik larg a  o 'x sh ash .  S h u n in g   u ch u n  
ularni  A ristotel  «zoofitlar»  deb  atagan.  «H ayvonlarning  paydo 
b o 'lish i»   asarida  u q tirilish ich a,  em b rio n   m a ’Ium  izchillikda 
rivojlanadi.  U  oldin  zoofitlar,  keyin  u m um an  hayvonlar,  so'ng 
o 'z   turiga  xos  tuzilishga  va  n ihoyat  shaxsiy  xossalarga  ega 
b o 'ladi.  O lim   fikricha,  qonh   hayvonlarning  barchasida  ichki 
organlar  o 'z aro   o'xshash  va  bir  xil  joylashgan.
A ristotelning  shogirdlaridan  biri  Teofrast  o'sim liklarning  400 
dan  ortiq  turini  o'rgangan.  U larning  tuziUshini,  fiziologiyasini, 
am aliy  aham iyatini  tasvirlab  bergan.  U  bir  o'sim lik  turi  boshqa 
turga  aylanishi  m um kin,  degan  fikrni  q u w atlagan.
Rim  olim i  Lukretsiy  K ar  (er.av.  99—55)  olam   o 'z-o 'zid an  
paydo  bo'lg an ,  hayvonlar  nam   yerdan  kelib  chiqqan,  dastlab 
ularning  m ayib-m ajruh  xillari,  keyinchalik  harakatlanadigan, 
oziqlanadigan,  urchiydigan,  dushm an d an   o 'zin i  him oya  qiladigan 
norm al 
hayvonlar  paydo  bo 'lg an , 
degan. 
Klavdiy  Galen 
(130—200)  tibbiyot  asoschilaridan  biri  b o'lgan.  U   q o 'y ,  it,  ayiq va 
boshqa  um urtqali  hayvonlarning  tuzilishini  o'rgangan.  Maymun 
va  odam   tan a  tuzilishi  o'xshashligini  e ’tiro f  etgan.  Biroq  uning 
fiziologiya  sohasidagi  tushunchalarida  b a ’zi  xatoliklarga  yo'l 
qo'yilgan.  M asalan,  havo  yurakka  boradi,  q on  yurakning  bir  qo- 
rinchasidan  ikkinchisiga,  ular  orasidagi  devor  teshiklaridan  o'tadi, 
degan  fikrlari  shular jum lasidandir.