Akadem I ya h. Odilqoriyev, N. Azizov, X. Madirimov davlat va huquq

DAVLATI VA HUQUQI (FRANSIYA, GERMANIYA VA BUYUK 
BRITANIYA)
1-§. O‘rta asr G‘arbiy Yevropa davlatchiligiga umumiy tavsif 
Yevropa davlatchiligining shakllanishini yerga egalik bilan bog‘liq 
holda o‘rganish maqsadga muvofiqdir. G‘arb mamlakatlarida yerning oliy 
egasi monarx (qirol, knaz, imperator) hisoblanib, boshqa feodallar undan 
xizmat evaziga yoki boshqa shartlar bilan yer olganlar. Ular esa bu yerni 
uchinchi bir shaxsga ma’lum shartlar evaziga berganlar. Yer bergan 
feodal «syuzeren», olgani esa «vassal» deb yuritilgan.  
Feodal ishlab chiqarish munosabatlarining taraqqiy etishi bilan 
davlatchilik ham rivojlangan. Yevropada bu jarayon quyidagi to‘rt 
bosqichda amalga oshgan: 
– ilk feodal monarxiyasi; 
– sen’orlik monarxiyasi (feodal tarqoqlik); 
– tabaqa vakillik monarxiyasi; 
– mutlaq monarxiya bosqichlari. Yevropa davlatlari bu bosqichlarni 
turlicha boshidan kechirdilar. Feodal jamiyati va uning siyosiy 
tashkilotlari tizimida mafkurani belgilovchi cherkov katta rol o‘ynagan. 
Diniy, fuqaroviy, oilaviy-maishiy ishlar bo‘yicha sud ishlarini ko‘rib 
chiqqan va jazoni tayinlab, uning ijrosini amalga oshirgan. 
X–XI asrlarga kelib shaharlar savdo va hunarmandchilik 
markazlariga aylanib, mustaqillikni qo‘lga kiritadi. Fuqarolarning 
erkinligi tan olinadi. Aholi, shuningdek hunarmandlar ittifoqlarga birlasha 
boshlaydi. 
XVI asrga kelib antifeodal inqiloblarning yaqinlashishi bilan davlat 
va huquq tizimining yangi demokratik tamoyillarini asoslovchi siyosiy-
huquqiy ta’limotlar rivojlandi. 
Absalut monarxiya tuzumiga qarshi inqiloblar natijasida insoniyat 
Antik va uyg‘onish davrlari oralig‘idagi V–XVII asrlarni o‘z ichiga 
oluvchi o‘rta asrlardan chiqib, yangi davrga qadam qo‘yadi.