Ҳайвонлар ҳАҚидаги эртакларда образлар тизими

Овчи – тузоқ. Конфликт яратувчи. Ҳайвонлар билан боғлиқ эртакларда овчи кўпинча бош қаҳрамон бўлади. Овчидан мурод – дунё. Тузоқ – дунёвий орзу-ҳаваслар. Кўкча (каптар) – маслаҳатчи. Кўпни кўрган донишманд. Доно (сичқон) – ёрдамчи. Ҳалос қилувчи. Қарға – хабарчи. Каптарлар, кийик, тошбақа – ўлжа.
Эртакда учала конфликни ҳам овчи яратади. Унинг таъсири билан дўстлик садоқати синовдан ўтади. Учала конфликт ечими ҳам Кўкчанинг бўйнида, унинг маслаҳати билан иш битади. Учала конфликт – тузоқ ҳам фақат сичқон орқали ечилади.
Образлар тизими овчи, Кўкча ва Доно ўртасида қатъийлашган. Шу сабабли ҳам учала қаҳрамон номи сарлавҳа даражасига кўтарилган.
Эртакда учта бош қаҳрамон – овчи (рақиб), Кўкча (маслаҳатчи) ва Доно (ёрдамчи) лар эртак марказида ҳаракат қилиши, тузоқнинг уч марта қўйилиши ва уч марта ундан халос бўлиш каби анъанавий учлик доираси;

1. 
   тақиқ – тузоқ (Кўкчанинг тақиқига қарамай каптарларнинг тўрга тушиши);
   
2. 
   ёлғизлик – тузоқ (ёлғиз кийикнинг қопқонга тушиши, “айрилганни айиқ ер” мақолига уйқаш);
   
3. 
   тақиқ - тузоқ (Кўкчанинг тақиқига қарамай тошбақани овчи қўлига тушиши)
   

кабилар эртакнинг қадимий мумтоз намуна эканлиги ва овчилик ривож топган даврларда яратилган дейишимизга асос бўлади.
Асосий қаҳрамонлари ҳайвонлардан иборат бўлган ушбу эртак рамзий маънода инсонлар ўртасидаги дўстлик, аҳилликни тарғиб қилади. Ҳайвонларнинг инсонлардек сўзлашуви эса тотемистик қарашларнинг илдизига бориб тақалади.
Эртакдаги асосий муаммо – тузоқдан халос бўлиш, дунёвий орзу-ҳавасларга берилмаслик. Бу борада кекса донишманд – Кўкчанинг панд-насиҳатига қулоқ осиш даркор.
Турк фольклоршуноси С.Фидакор асосий қаҳрамонлари ҳайвонлардан иборат бўлган “Сусамбил” эртагини образлилик, мажозийлик касб этгани боис рамзий-мажозий эртак деб аташ зарур деган фикрни илгари суради⁵. Биз ҳам олимнинг фикрларини давом эттирган ҳолда “Овчи, кўкча ва доно” эртагини рамзий-мажозий эртак деб номлашни, бунга етарлича асос мавжудлигини таъкидламоқчимиз.
Юқорида ўрганилган эртаклар ҳам тасниф доирасига кўра ҳайвонлар ҳақидаги эртаклар дейилади. Аммо изланишлар бу масалага янада кенгроқ ва аниқроқ тўхталиш лозимлигини кўрсатмоқда.
Халқ – донишманд, даҳо, закий. Халқ – ҳеч бир сўзни бежиз, бекор айтмайди. Авестонинг бош ғоясига уйқаш тарзда айтиш мумкинки, фольклор – қадим ўй, қадим сўз, қадим ҳаракатдир. Қадимгиларнинг ўйи сўзида, сўзи ҳаракатида зоҳир. Ҳайратли, намунали, ўрнакли ҳодиса.

1^ Ўзбек халқ эртаклари. Т., Ўқитувчи, 2007. 1-жилд. Б.16.

2^ Турдимов Ш. Халқ қўшиқларида рамз. Т., Фан. 2020. Б. 131.

3^ Асқарова Ж. Эртакчилик ва эртак нашрлари. Т., 2021. 126 б.

4^ Ўзбек халқ эртаклари. Т., Ўқитувчи, 2007. 1-жилд. Б.12.

5^ Фидакор С. Ўзбек халқ эртаклари таснифига доир // Ўзбек тили ва адабиёти журнали. 2011. 1-сон. Б. 93.