|
http:/www.elsevier.com
277
to‘qima qatlami bor.
Buyrakda po‘stloq va miya moddasi tafovut qilinadi (76-rasm). Po‘stloq moddasi
organning periferik qavatini egallaydi, qalinligi 4 mm 11 atrofida bo‘ladi. Miya moddasi buyrak
piramidalari deb ataladigan konussimon shakldagi tuzilmalardan tashkil topgan bular po‘stloq
moddasi qalamlari bilan bir-biridan ajralib turadi. Piramidalar serbar asoslari bilan organ sirtiga
qaragan bo‘lsa uchlari bilan darvozasi tomoniga qaragan. Piramidalarining uchlari ikkita yoki
bir-biri bilan birlashadi va so‘rg‘ichlar deb ataladigan dumaloq do‘ngchalami hosil qiladi.
Buyrakda o‘rtacha 12 taga yaqin so‘rg‘ichlar bo‘ladi. Ulaming har birida bir talay kichik-kichik
teshiklar bor, shulardan siydik yo‘Harming boshlangan qismiga — kichik kosachalarga siydik
chiqib turadi. Kichik kosachalar taxminan 8—9 ta bo‘lib, katta kosachalardan biriga quyiladi.
Katta kosachalar ikkita — ustki va pastki bo‘ladi. Bulur bir-biri bilan qo‘shilib, buyrak jomini
hosil qiladi, buyrak jomi buyrak tomirlari orqasida buyrak darvozasini o‘rab turadi va pastga
bukilib, siydik yo‘liga aylanadi.
Shunday qilib, kapillyarlarda aylanib turadi qon kapsula bo‘shlig‘idan aslida faqat yupqa
bazal membranadan ajralib turadi.
Shumlyanskiy—Boumen kapsulasi bo‘shliqidan burama nai bo‘ladigan buyrak
kanalchasining boshlang‘ich qismi chiqib keyin buyrakning miya qatlamiga qarab yo‘naluvchi
birinchi tartib 1 burama kanalcha (proksimal burama kanalcha) deb shuni . Po‘stloq qatlami bilan
miya qatlami o‘rtasidagi chegaradan kanalcha torayib, rostlanadi va miya qatlamida Genie
qovuzlog‘ni hosil qiladi, Genie qovuzlog‘i to‘g‘ri kanalchalar pastga tushuvchi va yuqori
ko‘tariluvchi qismlardan iborat. Yuqori ko‘tariluvchi to‘g‘ri kanalcha miya qatlamida ikkinchi
Im'libdagi burama, kanalchaga (distal burama kanalchaga) aylanadi. Ikkinchi liutibdagi
burama kanalchalar yig‘uvchi naycha degan tuzilmalarga ochiladi, bular po'stloq qavatida
boshlanib miya qavatiga o‘tadi, piramidalarning uchigacha etib borudigan so‘rg‘ich vo‘1 lari
orqali buyrak kosaciialariga ochiladi. Odamni har bir Imyragida I mln. dan ko‘ra ko‘proq nefron
bo‘ladi. Million kanalchalarmmg n/unligl har xil—i 8
nmi dan to 50 mm ga boradi, lekin barcha neironlar
kmialchalarining umumiy uzunligi juda katta —
taxminan 100 km bo‘ladi. Mai‘h]pigi koptokchasidagi
kapillyardagi bosim yuqori bo‘ladi. Bu, birinchidan,
shunga bog‘liqki, buyrak arteriyasi to‘g'ridan-to‘g‘ri
qorin aortasidan chiqib keladi va buyrakkacha boradigan
yoii qisqa bo‘ladi, tkkinchidan, shunga bog‘liqki,
koptokchaga qon olib keluvchi arteriolanmg diametri
undan qon olib ketuvchi arteriola diametriga qaraganda
taxminan 2 baravar katta. Koptokchadan qon olib
ketuvchi arteriola yana tarmoqlanib, birinchi, ikkinchi
tartibdagi
burama
kanalchalami
hamda
Genie
hovuzloq‘ini
o‘rab turadigan qalin kapillyarlar
tarmog‘ini hosil qiladi. Mtoa shu kapillyarlar tarmog‘ida
gazlar alltiashinuvi tufayli arterial qon venoz qonga
aylanadi va mayda-mayda venasiga o‘tadi, bu venalar
asta-sekin bir-biri bilan qo‘shilib, ikki kavak venaga
quviluvchi buyrak venasini hosil qiladi. Koptokchaga qon olib keladigan ba'zi arteriolalar
atrofida koptokcha yoni Barcha nefronlaming taxminan 80 protsenti yuqarida tasvir chtilgandek
tuzilishga va qon aylanishi tarziga egadir. Bular po‘stloq neironlari deb ataladi. qolgan nefronlar
shunday joy (yukstaglomerulyar) hujayralar deb ataladigan aloxida hujayralar joylashgan.
Bularda arterial bosimni idora qilishda qatnashuvshi proteolitik ferment - renin tshlanib
chiqiladi.
Buyrak kanalchalari bir qavatli epiteliy bilan qoplangan bu epiteliy turli bo‘limlarida
shaklan har xil bo‘ladi. Birinchi tartibdagi burama kanalchalarda hujayralar silindr shaklda
bo‘lsa, Genie qovuzlog‘ining pastga tushuvchi qismlarida yassi, uning yuqoriga ko‘tariluvchi
278
qismi sohsida kubsimon I qisman silindrsimon, ikkinchi tartibdagi burama kanalchalari esa
kubsimondir. Silindrsimon hujayralaming kanalchalarliga qarab turadigan yuzasida cho‘tkaga
o‘xshash jiyagi bor, elektron-mikroskopik tekshirishlarning ma'lumotlariga qaraganda
mikrovorsinkalardan tashkil topgan. Ana shunga ko‘ra barcha buyrak kanalchalarining umumiy
sohasi 40—50 m 2 ga boradi.
Nefronning qon bilan ta'minlanishida bir qancha xususiyatlar bor. Bu luiyraklaming asosiy
funktsiyasini bajarib borishga yordam beradi .
Buyrak arteriyasi tarmoqlanib, arteriolalami hosil qiladi shulaming har biri
Sluunlyanskiy— Boumen kapsulasiga kim boradi va bu erda tarmoqlarga bo‘linib, nialpigi
koptokchasi hosil qiluvchi kapillyarlar to‘riga aylanadi, Shu kapillyarlar bir-biri bilan qo‘shilib,
yana arteriolani hosil qiladi, maltogi koptokchasidan Hl'torial qon shu arterioladan oqib ketadi
(«ajoyib to‘r»). Koptokchaga qon etkazib homdigan arteriola KM keltiruvchi arteriola deb atalsa,
qon oqib ketadigan arteriod цнп olib ketuvchi arteriola deyiladi. Malpigi koptokchasi
kapillyarlarida qon btmiini yuqori - simob ustuni hisobida .
Do'stlaringiz bilan baham: | 
