“Ҳайрат ул-аброр” достонида тўғрилик васфи

Нўғи
нукат
нақши
нигорандаси” (қаламнинг учи маъноли гапларни нақшловчи), деб улуғлайди. Қушга,
илонга ўхшатиб туриб, бу ташбеҳдан қаноат ҳосил қилмай, хазина қўриқловчи буюк
аждарга менгзайди. Бироқ шу ўринда зукко шоир шуурида “қаламнинг кўриниши
тўғри, бироқ аждарда бундай хусусият йўқ-ку”, деган фикр акс этади. Ва шоир қалам
учун энг мукаммал ўхшашликни топа олади. Бу – Мусо пайғамбарнинг сеҳрли ҳассаси:
 
Аждар эмаским, эмас аждар салим,
Балки, дегил они, асойи Калим.
Навоийнинг ростлик, тўғрилик борасидаги фикрларини кўздан кечиришда, Навоий
борлиқда тўғрилик учун тимсол танлаётганда унга акс ҳолатда турувчи эгрилик
тимсолларини ҳам эътибордан четда қолдирмаганига гувоҳ бўлдик. Тўғрилиги
туфайли доим “сарбаланд” найзага чирмаш, эгри бўлгани учун бўйни боғлоғлиқ арқон;

---

“Ҳайрат ул-аброр” достонида тўғрилик васфи
[ SAVIYA.UZ ]
. Барча ҳуқуқлар ҳимояланган. Сайтдан маълумот олинганда ёки бошқа сайтларга жойлаштирилганда
сайт номи ҳаволаси билан кўрсатилиши шарт!
| 7
сўфийлар марҳаматига эришган най тимсолига қулоғи бураб созланадиган чанг;
қоронғиликни мунаввар этиб “базм маҳбубаси”га айланган шамга эгри учиши туфайли
умрнинг ҳалокатли якуни насиб этувчи парвона ёки борлиқни ёритса-да, эгрилиги учун
ернинг тагидан паноҳ топгувчи яшин; хазон кулфатидан мосуво доим яшноқ сарв
тимсолига чирмаш ўсгани туфайли юзи қаро сунбул ва ҳ. к. Мазкур тимсолларнинг
барчаси жонли, қизиқарли ва шоир бадиий маҳоратининг ёрқин намунасидир.
Шоирнинг эгрилик иллатини характерлашда танлаган тимсолларини шартли равишда
иккига бўлиш мумкин:
Эгри кўриниши нуқтаи назаридан инсонда салбий таассурот уйғотадиган, шоир
2.
енгил жазо бериш билан кифояланадиган предметлар. Булар: кўзбойлоғич шишаси
ва ясама соқоли, сунбул, арқон, чанг, чирмаш салла, илон ва ҳ. к. Бу предметларга
бевосита ва билвосита боғлиқ жараёнларни уларга берилган жазо сифатида
шарҳлайди. (Изоҳ: сунбулнинг барги қоралиги, чангнинг буралиб созланиши ва ҳ. к.)
Табиатидаги эгрилик қирралари туфайли энг оғир жазога лойиқ кўрилган
4.
тимсоллар. Булар парвона, ер ости (гўё қабр)дан макон топувчи яшин, дуррож ва ҳ.
к.
Шоирнинг тенгсиз бадиий маҳорати, “Хамса” асари, хусусан, “Ҳайрат ул-аброр”
достонини ёзишда тўплаган узоқ йиллик бой тажрибалари, бошқа ижодкорларда кам
учрайдиган ноёб фикр ва хулосаларнинг кўплиги, бадиий тасвир воситаларидан
моҳирона фойдаланганлиги, кенг аудитория истагини бирдек инобатга олганлиги,
табиатда, кундалик ҳаётда учрайдиган оддий, халқона тимсол ва деталлардан
маҳорат билан фойдаланганлиги шоир асарларининг таъсир кучини ошириб,
халқимизда асрлар оша севиб ўқилишига сабаб бўлмоқда.