Ajiniyoz nomidagi Nukus Davlat

Pastki qismida tutash qismi bor uni qisqa to’lqin tamonida  _min - chegarasi bor va  ₁; ₂ chiziqli spektri xam bor. Тutash qismi anod materialiga bogliq emas. Elektronlar energiyasiga bogliq.



1-rasm

Тutash qismi shuning uchun tormoz spektri deyiladi. Тormozlovchi potensial energiyasi kvant energiyaga to’g’ri keladi. Ye_max=hv_max=eU (1) U - Elektron olgan potensial farqi.

Ye_max, v_max - tutash spektor chegarasi uchun foton energiyasi chastotasi.



Bundan to’lqin  _min=C/v_max=Sh/eU=Ch/E_max (2)

Bu formula eksperimental natijalar bilan to’g’ri keladi.

Masalan: (2) formula buyicha  _min - ulchab h - ni topilsa boshqa usul bilan topilgan qiymatlar bilan teng bo’lib chiqadi. Bu esa (2) nazariy formulani to’g’ri ekanligini kursatamiz. Ba’zan katta energiyali Elektronlardan chiziqli spektorlar paydo bo’ladi. Bu spektrlarni anod materialiga bogliq hosil bo’lishi aniqlangan. Anod materialining tashqil kilgan atomlarning holati ifodalovchi energetik satxlar bilan bogliq ekan.

Bu chiziqli spektrlar K, L, M, N, O satxlarga to’g’ri kelib seriya hosil qiladi. Хar bir seriya uziga yarasha  ,  ,  (K , K , K ,..., L , L , L ) yig’indan iborat.

Bu chiziq seriyalar anod materialini qanday ximik sostavidan tashqil topganiga bogliq. K,L,M,N kvantlarni hosil bo’lish mexanizmini ko’rib chiqaylik. Masalan: tashqi katta energiyali eletron yoki foton K-qobiqdan bitta Elektronni chikarib yuboradi. Shu Elektron urniga yadrodan uzoqda turgan L,M,N qobiqdan Elektron tushadi (2-rasm) va hv - foton

chiqadi.



2-rasm

Bunday utish rentgen nuri chikishi hisobiga bo’ladi. Quyidagicha simvolik belgilash mumkin.

K (L K); K ,(M K); K (N K); K_L K  K yunalishda chastota oshib boradi. Bunday spektorlarni hosil bo’lishi qonuniyatini 1913 yil ingliz fizigi Mozli topgan.

(3)

Bunda v – chiziqli spektr chastotasi, R - Ridberg doimiysi

 - ekranlovchi doimiy. m=1,2,3,4,5; n=m+1 dan boshlab son kabo’l kilinadi. (3) ifodaga Mozli qonuni deyiladi.

Molekulalar ximik va fizik xossalarini namoyen kiluvchi modda, bir va bir necha atomdan tashqil topishi mumkin. Atomlar ximik boglanadilar

Mozli qonuni

Mozli qonuni — nurlanuvchi kim-yoviy element rentgen nurlanishi spektr chiziqlari chastotasining uning tartib raqamiga bogʻliqligini ifodalovchi qonun. 1913 yilda G.Mozli tajriba yoʻli bilan aniqlagan. Mozli qonuniga binoan, elementning biror spektr seriyasiga tegishli rentgen nurlanishi chizigʻi chastotasi v ning kvadrat ildiz ostidagi qiymati uning atom tartib rakami Z ga proporsionaldir:= a(Z-a), bunda R — Ridberg doimiysi, a — Z oʻsishi bilan suyet oʻsuvchi ekranlash doimiysi, a— energetik oʻtish sodir boʻluvchi qobiqlardagi kvant sonlarshga bogʻliqboʻlgan oʻzgarmas kattalik. Mozli qonuni elementlarning Mendeleyev davriy sistemasiae. toʻgʻri joylashganligini isbotlovchi qonun hisoblanadi. Bu qonun atomlarning kimyoviy xususiyatini atom ogʻirligi boʻyicha emas, balki atom yadrosining zaryadini belgilovchi atom tartib raqami bilan aniqlanishini koʻrsatdi.

Atom spektrlari

Atom spektrlari – erkin yoki kuchsiz bog‘langan atomlarning (bir atom-li gazlar yoki bug‘lar) elektromagnit to‘lqin chiqarganda (nurlanish Atom spektrlari) yoki yutganda (yutilish Atom spektrlari) paydo bo‘ladigan optik spektrlari. Atom spektrlari chiziqchiziq, ya’ni alohida-alohida joylashgan spek-tral chiziqlardan tashkil topgan. Atom spektrlari nurlanishning ko‘rinuvchi, ultrabinaf-sha va infraqizil sohalarida kuzatiladi. Nurlanish Atom spektrlari atomni turli yo‘llar bilan uyg‘otilganda (yorug‘lik, elektronlarning urilish va hokazo) hosil bo‘ladi. Yutilish Atom spektrlari uzluksiz spektrli yorug‘lik atomar gazlar yoki bug‘lardan o‘tganda pay-do bo‘ladi. Atom spektrlari spektral asboblar yorda-mida kuzatiladi. Ionlarning Atom spektrlari katta chastotalar tomoniga surilgan bo‘lishi bilan neytral atomlarning A. sdan farq qiladi.Atom spektrlaridagi spektral chiziqlar ma’lum qonuniyatlarga bo‘ysunadi va sodda hollarda spektral seriyalar hosil qiladi. Har bir spektral seriya yuqori energetik sathlardan pastdagi yagona energetik sathga mumkin bo‘lgan kvant o‘tishlari natijasida yuzaga keladi. Vodorod atomidagi spektral seriyalar ayniqsa ajralib turadi. Vodorod ato-mida Layman, Balmer, Pashen, Breket, Pfund va Hamfri seriyalari aniqlangan. Bu seriyalardagi to‘lqin sonlarini quyidagi formula yordamida topish mum-kin: bunda R = 109677,58 sm"1 –Ridberg doimiysi, pk va p– kvant o‘tishlari bo‘layotgan energetik sathlarining bosh kvant sonlari. Layman, Balmer, Pa-shen, Breket, Pfund va Hamfri seriyalari uchun pk mos ravishda 1, 2, 3, 4, 5, 6 ga teng. Bunday seriyalar boshqa elementlar atomlari uchun ham kuzatiladi. Elementning atom soni oshib borishi bilan seri-yalardagi spektral chiziqlar soni ham oshib boradi va murakkab ko‘rinishga ega bo‘ladi. Elementlar Atom spektrlarining uziga xosligi modda tarkibini aniqlashda, ulardagi spektral chiziqlar ravshanligining 765atomlar konsentratsiyasiga bog‘liqligi – element miqdorini aniqlashda qo‘llaniladi.

Xulosa:

Demak, yurtimizda ta’lim sohasida deymizmi boshqa ishlab chiqarish sohasidami barchasida tubdan o’zgarishlar ro’y bermoqda.Bu o’zgarishlar yurtimizni rivojiga yanada rivoj qo’shibgina qolmasdan yoshlarni ta’limga bo’lgan qiziqishini yanada orttirmoqda.Bu o’zgarishlarni ya’ni rivojlanishni sababchisi yurtboshimiz Shavkat Miromonivich Mirziyayev bo’ladilar.Prezidentimiz ayniqsa ta’lim sohasidagi hamma yo’nalishdagi yoshlarga juda ko’plab sharoitlar yaratdi.Bu yil esa prezidentimiz ta’limda kimyo va biologiyani rivojlantirish to’grisida ko’plab chora tadbirlar ko’rishni ilgari surdi.Kimyo sohasini rivojlantirish bu farmasevtika sohasini yuksaklarga ko’taririshda , ya’ni, turli xil tajribalar bilan hali davosi topilmagan kasalliklarga davo bo’ladigan vositalar tajriba yo’li bilan aniqlashdir.Bu ham bizning katta yutugimizdir.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

1.Kimyo qo’llanma P.N.Mirzayev,M.P.Mirzayeva Toshkent “Akademnashr”2018

2.O’zME. Birinchi jild.Toshkent 2000yil

3.Papich,Mark G (2007)”alyuminiy gidroksidi va alyuminiy karbonat”

4.9-sinflar uchun darslik I.Asqarov va N.X.To’xtaboyev,K.G’.G’opirov. Toshkent-2014

Internet saytlari :

a) Ziyouz.com kutubxonasi

b) Google.uz