Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti sapayeva feruza davlatovna

 
Tayanch soʻz va asosiy tushunchalar: 
hoshiya, sharh va kiritma 
matnlar, gloss, konyektura va interpolyatsiya, germenevtika, ilmiy-
tanqidiy matn, matn tarixi, Suqrot, Aflotun, Arastu, Hiraqlid, Xitoy 
faylasuflari Konfutsiy, Lao Tszi, Gomer, Qur’oni karim, Sitseron, 
Mark Avreliy, Tatsit, Tit Liviy.
 
 
Insoniyat 
tarixi 
turli 
soha 
olimlarining 
tadqiqotlari, 
kashfiyotlaridagi ma’lumotlar asosida davrlashtirilgan. Har bir fan 
sohasi oʻzining muayyan xususiyatlaridan kelib chiqib, bu davrlarni 
har xil nomlar bilan atagan. Albatta, qoʻyilgan nomlar fanning 
muammolari bilan bogʻliqlikda, inson aqlining mahsuli boʻlgan 
mantiq asosida dalillangan. Gap, bu oʻrinda, davrlashtirishning 
toʻgʻri yoki notoʻgʻriligida emas. Har bir fan sohasi, u ijtimoiy-
gumanitar, tabiiy, aniq fan boʻladimi, oʻzining mavjudligini insoniyat 
tamadduni tarixiga qandaydir shaklda konkret munosabati bilan 
namoyon qiladi. Muhimi, mana shu konkret munosabatning aniqlik 
chegarasi qay darajada ekanligida. 
137

---

Ilm tabiatan aniqlikni taqozo etadi. “Ilmiy haqiqat” deb taqdim 
etilayotgan xulosalar taxmindan qanchalik xoli boʻlsa, ilmiylik sifati 
shunchalik yuqori boʻladi. Ya’ni, ilmiy haqiqat taxmin tugagan 
joydan boshlanadi. Shunday ekan, Sharh ilmi ildizini “antik davr 
mutafakkirlari” deb atalmish Suqrot, Aflotun, Arastu, Hiraqlid yoki 
Xitoy faylasuflari Konfutsiy, Lao Tszilarga nisbat berilgan soʻzlar 
yoxud “Avesto”, Vedalar, Upanshidalar, shuningdek, Rim notiqlik 
san’ati namoyondalari Sitseron, Mark Avreliy, Tatsit, Tit 
Liviylarning faoliyati bilangina bogʻlab qoʻyilsa, yuqorida 
ta’kidlangan ilmiylik mezoni buziladi. 
Gloss
– qoʻlyozma nusxalarining hoshiyalarida uchraydigan 
izohlar, to’ldirishlar, aniqlik kirituvchi mulohazalar, boshqa 
manbalarga havolalar, oyat va hadislar hoshiyasidagi tafsirlari. 
Konyektura
– matn konteksidan kelib chiqib matnda xato 
yozilgan oʻrinlar yoki oʻqib boʻlmas darajada oʻchib ketgan soʻz va 
jumlalarni matn mantigʻidan kelib chiqib tiklash. Konyektura 
beixtiyor yoki e’tiborsizlik oqibatida qoʻyilgan xatolarni tuzatishda 
qoʻllaniladi. 
Interpolyatsiya
– hoshiyadagi bitiklarning asosiy matnga qoʻshib 
yuborilishi. Matnshunos asosiy matnning oʻziga xos uslubi va 
strukturasini jiddiy oʻrganish orqali interpolyatsiyani aniqlash 
mumkin. Shuningdek, qoʻlyozma matnning ilgari oʻchib ketishi, 
yirtilishi natijasida ma’no mavhumligiga sabab boʻlgan oʻrinlarni va 
ayni shu nusxadan koʻchirilgan keyingi nusxalardagi matn 
boʻlaklarini qiyoslash orqali interpolyatsiyani ajratib olish mumkin. 
16-
rasm (slayd taqdimoti uchun maxsus) 
 
138

---

Ilmiy-tanqidiy matn
– matn tarixining muallif matniga yaqin 
variantini ilmiy texnologik dalillar asosida asliyat yozuvida taqdim 
qilish. Koʻp nusxaga ega manba matni ustida ishlash. Uning ilmiy 
tanqidiy matnini tayyorlash butun injiqliklari bilan oʻta nozik va 
mas’uliyatli toʻxtovsiz aniqlik va intizom talab etuvchi zahmatlari 
bilan mashaqqatli ammo samarali mehnatdir.