Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti sapayeva feruza davlatovna

 
 
 
Milliy fanimizning xalqaro obroʻsi bilan bogʻliq yana bir jihat 
borki, bizning tariximiz va madaniyatimizga oid asarlarning ilmiy-
tanqidiy matnlari Arab mamlakatlari (movarounnahrlik ulamolar 
kitoblari), Eron (fors tilidagi bir qancha tarixiy va adabiy manbalar), 
Amerika (Munis va Ogahiyning “Firdavs ul-iqbol” asarining Yuriy 
Bregel tarafidan tayyorlangan ilmiy-tanqidiy matni), Yaponiya 
(Muhammad Hakimxonning “Muntaxab ut-tavorix” asarining Yayoi-
Kavaxara, “Boburnoma”ningEyji Mano tarafidan nashr etilgan 
ilmiy-tanqidiy matnlari) va boshqa mamlakatlar olimlari tomonidan 
nashr etilayotganida oʻzbek manbashunos-matnshunoslari bu ishda 
nainki ishtirok etish, balki faol kirishib, bu sohada yetakchilikni oʻz 
qoʻllariga olishga burchlidirlar.
 
95

---

Turkiy tildagi asarlarni kirill yoki lotin alifbosiga tabdil qilishdan 
oldin ham ularning muallif tomonidan ilk bor yaratilgan yozuvdagi 
ilmiy-tanqidiy matnlarini hozirlash katta ahamiyatga ega. Quyida biz 
Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik institutida ilmiy-
tanqidiy 
matnlari 
tayyorlangach, 
Oʻzbekiston 
va 
boshqa 
mamlakatlarda chop etilib, Markaziy Osiyo tarixi va madaniyati 
bilan 
shugʻullanuvchi 
jahondagi 
koʻplab 
ilmiy 
markazlar 
mutaxassislari tomonidan iliq kutib olingan bir necha moʻtabar 
manbalar nashriga toʻxtalib oʻtamiz. 
Ma’lumki, “Nasoyim ul-muhabbat min shamoyimil futuvvat” 
(“Ulugʻlik xushboʻyliklarini taratuvchi sevikli shabadalar”) Alisher 
Navoiyning nasrdagi eng yirik asaridir. Undan 770 dan ortiq tasavvuf 
shayxlari haqida ma’lumotlar oʻrin olgan boʻlib, muallifning diniy-
falsafiy qarashlari hamda Navoiygacha bunchalik keng koʻlamda 
tasvirlanmagan turk mashoyixlari faoliyatiga oid behad qimmatli 
manbadir. Shuningdek, Navoiyning otasiga oid ba’zi biografik 
qaydlar ham asarning qimmatini yanada oshiradi. 
OʻzR FA Sharqshunoslik institutining katta ilmiy xodimi 
Hamidxon Islomiy “Nasoyim ul-muhabbat”ning ilmiy-tanqidiy 
matnini tayyorlash ustida uzoq yillar izlanishlar olib bordi. Domla 
“Nasoyim”ning Turkiya, Rossiya, Fransiya va Oʻzbekistondagi eng 
qadimgi, ba’zilari Alisher Navoiy hayotligi davrida koʻchirilgan 
moʻtabar nusxalar asosidagi matnini tiklab, nusxalar orasidagi 
muhim tafovutlarni satrosti izohlarida qayd etdi. Matn uchun zarur 
koʻrsatkichlar ham tuzilganki, bu tadqiqotchi va oʻquvchilarga 
asardan oʻzlari izlayotgan ma’lumotlarni tezda topib olish imkonini 
yaratadi. 
“Nasoyim ul-muhabbat”ning shu paytgacha Turkiya va 
Oʻzbekistonda amalga oshirilgan nashrlari puxta ilmiy-tanqidiy 
matnga asoslanmagani uchun koʻplab xatolarga yoʻl qoʻyilgan edi. 
Misol keltiradigan boʻlsak, 2001-yilda “Fan” nashriyotida Alisher 
Navoiy “Mukammal asarlar toʻplami”ning 17-jildi sifatida “Nasoyim 
ul-muhabbat” asari nashrdan chiqdi. Buyuk adibning eng yirik nasriy 
asari Oʻzbekistonda ilk bor toʻliq holida nashr etilishi quvonchli 
hodisa, albatta.Biroq bu nashrdagi matniy xatolar oddiy oʻquvchi 
tugul, mutaxassislar uchun ham qator jumboqlar paydo qiladi. Boz 
ustiga, Navoiy matnidagi yuzlab soʻz va jumlalar yo atayin, yo 
e’tiborsizlik natijasida tushirib qoldirilgan. Ba’zi soʻzlarning 
96

---

toʻgʻrisini va nashrdagi xato shakllarini quyida keltiramiz: 
“barxabarlar” – “bexabarlar”, “ul kitobdagʻi” – “ul kitobda 
dagʻi”, “siroti mustaqim” – “siyrati mustaqim”, “aning man’in” – 
“ani mutaayyin”, “anga rom” – “orom”, “komlarim” – 
“gʻamlarim”, “suvab” – “savob”, “muvofaqatingizdin” –