Ajdodlarimizning ilmiy merosi abadiyatga

Yusuf Xos Hojib.
Turkiygo'y adib, 
mutafakkir va davlat arbobi boʻlgan Yusuf Xos Hojib (XI asr) " 
Qutadg'u bilig " dostonining muallifidir. U qoraxoniylarning markaziy shahar laridan 
boʻlgan Bolasogʻunda tug’ilgan. Yusuf bu yerda arab, forsiy til va undagi 
adabiyotlarni puxta 
oʻrgandi. Falsafa, mantiq, matematika va boshqa bilimlarni 
mukammal egalladi, davlat ishlari, idora qoidalari bilan qiziqdi. Yusufning hayoti va 
ijodiy yo'li haqidagi ma'lumotlar juda oz. Yusuf Xos Hojib haqida ma'lumot 
beruvchi yagona manba " Qutadg'u bilig " dostonidir. U 1069 - yilda " Qutadg'u 
bilig " 
(“ Saodatga eltuvchi bilim “) asarini Bolasogʻunda yoza boshlaydi va 1070 - 
yilda Koshg'arda tugatadi. 
Asarni qoraxoniylar hukmdorlaridan boʻlgan Tavg'och 
Bug'roxonga taqdim etadi. " Qutadg'u bilig " Tavg'och Bug'roxonga ma'qul kelib, 
Yusufga " Xos Hojib " (eshik 
ogʻasi) martabasini beradi. O'shandan boshlab adibni 
Yusuf Xos Hojib deb atay boshlaydilar.
Asarda inson va uning ijtimoiy mohiyati, hayotdagi o'rni va vazifasi har 
tomonlama tahlil qilinadi. " Qutudg'u bilig " da oddiy xalq, mehnatkash inson 
alohida ehtirom bilan tasvirlanadi. " Qutadg'u bilig " da axloq, odob, sadoqat va va 
sevgi kabi masalalar haqida hikmatli so'zlar yuritadi. U ilm va ma'rifatga 
saodatning kaliti deb qaraydi. Shuning uchun ham o'z dostonini " Qutadg'u bilig " 
deb ataydi. Unda ilm va ma'rifatni targ'ib qiladi, olimlarni 
ulugʻlaydi, davlat 
boshliqlarini ilm - fan ahllaridan ta'lim olishga va ularning maslahatlari bilan ish 
ko'rishga da'vat qiladi.
Mahmud 
Koshg’ariy.
XI asrda yashab ijod etgan Mah mud Koshg'ariy hayoti va ijodiy faoliyati haqida 
yetarli ma'lumot saqlanib qolmagan. Olimning to'liq ismi Mahmud Koshg'ariy ibn 
Husayn ibn Muhammad. Ijtimoiy kelib chiqishi jihatidan qoraxoniylar sulolasiga 
mansub 
boʻlgan. Yoshligida boshlang'ich ta'limni olib, Koshg’ar, Buxoro, 
Samarqand, Marv, Nishopur shaharlarida bilimini oshirgan. U arab, fors, turkiy 
kabi 7-8 tilni puxta egallagan. 1056-1057 - yillarda mamlakatdagi ichki nizolar 
natijasida olim o'z vatanini tark etib, 15 yil davomida atrofdagi qardosh xalqlar 
orasida yurishga majbur 
boʻlgan. Ana shu yillarda u turkiy xalqlar yashaydigan 
o'lkalarni kezib, bu yerlardagi turkiy qabila va 
urugʻlar, ularning kelib chiqishi va 

---

nomlanishi, joylashish 
o’rinlari, urf - odatlari, ayniqsa, til xususiyatlarini sinchiklab 
o’rganadi. So'ng Bag'dodga borib, 1072 - yil dunyoga mashhur asari Devonu 
lug'otit turk " 
(“ Turkiy so'zlar devoni “) ni yozib tugatdi. 
Mahmud Koshg'ariyning bu asari o'sha davrdagi Oʻrta Osiyo xalqlari tarixi, 
turmushi, madaniyati, urf - odatlari, ada biyotini o'rganishda eng noyob manbadir. 
"Devonu lug'otit turk
’’ asari dastlabki universal lug'at bo’lib, oʻz muallifini dunyoga 
qomusiy olim sifatida tanitdi. Bu asarida olim turkiy qabila va urug'lar (xalqlar) 
tillaridagi so'zlar ma'nosini arab tilida izohlab beradi. Mahmud Koshg'ariy asari, 
o'zi 
ta’kidlashicha, " oldin hech kim tuzmagan va hech kimga ma'lum bo'lmagan 
alohida bir tartibda " tuzilgan. Shunga 
ko’ra, Mahmud Koshg'ariy turkiy xalqlarning 
tili, madaniyati, etnografiyasi va folklorining birinchi tadqiqotchisi hisoblanadi. 
Devonu lug'otit turk " ning qimmati yana shundaki, olim o'z asarida dunyo 
xaritasini ilova qilgan.