Aholini ijtimoiy himoya qilish

 
4.Aholini ijtimoiy himoya qilishning Skandinaviya modeli
SHvetsiya, Daniya, Norvegiya singari shimoliy mamlakatlarda davlat ijtimoiy 
siyosatining skandinaviya modelidan foydalaniladi. Bugungi kunda aynan 
zamonaviy, etuk va rivojlangan ijtimoiy tizimga ega davlat sifatida aynan 
skandinaviya modelidan foydalangan mamlakatlar misol qilib ko‗rsatiladi. Bu 
model o‗zida bismark va Beveridj modellarining elementlarini jamlaydi. 
Ushbu model quyidagi xususiyatlarga ega: 
- ijtimoiy ehtiyojlar uchun xarajatlarni amalga oshirishda etakchi rol 
mamlakat hukumatiga tegishli bo‗lib, barcha ijtimoiy dasturlar davlat byudjetidan 
moliyalashtiriladi; 
- hukumat ishsizlikka qarshi faol kurash olib boradi, uning oldini olish uchun 
barcha zarur choralarni ko‗rmoqda; 
- skandinaviya modeli aholining turli qatlamlari o‗rtasida ijtimoiy qo‗llab-
quvvatlash uchun sharoitlarning tengligi bilan tavsiflanadi; 
- mamlakat aholisi uchun turli xil hayotiy vaziyatlarda turli xil ijtimoiy 
kafolatlar beriladi. 
Uchinchi ijtimoiy himoya modelida ijtimoiy xizmatlar fiqarolarning huquqlari 
sifatida namoyon bo‗ladi, har bir fuqaro esa bir tekis ijtimoiy ta‘minotdan 
soliqlarni to‗lashi orqali ta‘minlaydi. Ishsizlarni sug‗urtalash bundan holi 
hisoblanadi va u davlatning ijtimoiy himoya tizimi orqali moliyalashtirilib, 

---

ixtiyoriylik tamoyiliga ega bo‗ladi. Skandinaviya modelining asosiy xususiyati 
shundaki, u orqali turli ijtimoiy risklar va hayotiy holatlardan jamiyat ijtimoiy 
himoyaga ega bo‗ladi. Bu modeldan barcha aholi qatlami foydalanishi mumkin 
bo‗lib, ular ijtimoiy sug‗urta to‗lash majburiyatini olmaydilar. Ushbu modelda 
ijtimoiy himoya qilish darajasi yuqori hisoblanadi, bunga asosan daromadlarni 
tenglashtirishga qaratilgan davlatning faol qayta taqsimlash siyosati orqali 
erishilgan. Bu modelni samarali faoliyat olib borishiga asosiy sababi institutsional 
tamoyillarga va aholi turmush darajasini oshirishga qaratilgan jamiyatning yuqori 
tashkilotchiligidir. Ijtimoiy himoyani amalga oshirishda asosan soliqqa tortish 
asosiy hisoblanadi, shunga qaramasdan tadbirkorlar va ish beruvchilarning ijtimoiy 
badallari ham o‗z o‗rniga egadir. YAqinlargacha ishga yollanuvchilar ijtimoiy 
badallardan ozod edilar va umumiy soliqlarni to‗lash orqali sug‗urta jarayonida 
ishtirok etishgan. Biroq XX asrning oxirgi o‗n yili davomida ishga yollanib 
ishlovchilar soni oshib borish tendensiyasiga ega bo‗ldi va ish haqidan ijtimoiy 
to‗lovlar hajmi ham mos ravishda oshib bordi. Ushbu tendensiyalar tadbirkorlarga 
nisbatan ham qo‗llanildi, chunki davlat xarajatlari oxorgi yillarda sezilarli qisqardi.
Ijtimoiy siyosatni tartibga solishning eng yorqin, skandinaviya modeliga 
misol - SHvetsiya. Bugungi kunda u ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan dunyoning eng 
rivojlangan davlatlaridan biri hisoblanadi. SHvetsiya aholisining ijtimoiy ta‘minoti 
butun mamlakat aholisini ijtimoiy himoya qilishda davlat kafolati asosida amalga 
oshiriladi. U soliq va transfert siyosati orqali amalga oshiriladigan aholining barcha 
qatlamlari daromadlarini qayta taqsimlashga qaratilgan. 
SHved modelining asosiy xususiyatlari inson hayotining barcha sohalarida 
doimiy ijtimoiy himoya va 100 foiz bandlikka erishish, kambag‗allar o‗rtasidagi 
qarama-qarshiliklarning yo‗qligi, yuqori siyosiy va ijtimoiy barqarorlikdir. O‗tgan 
asrning 80-90 yillarida og‗ir iqtisodiy vaziyatga qaramasdan skandinaviya 
modelidan foydalanayotgan hech bir davlat o‗z tanlagan yo‗lidan voz kechmadi. 
Biroq, umumiy farovonlikka erishish va yuqori darajada ta‘minlangan ijtimoiy 
kafolatlar mavjudligi davlat byudjetidan katta xarajatlarni talab qiladi. SHuning 
uchun ushbu davlatlarda soliqlar yuqori foizligi bilan ajralib turadi. Hozirgi paytda 

---

hukumatlar tomonidan munisipal byudjetda katta miqdordagi mablag‗larni to‗plash 
imkoniyatini beradigan zamonaviy soliq konsepsiyalari ishlab chiqilmoqda, shu 
orqali mablag‗larni to‗plash va samarali sarflash yo‗lga qo‗yilmoqda.