Aholi turmush darajasi statistikasi aholi turmush darajasi tushunchasi

Birinchisi
- bozor mexanizmiga 
xos taqsimot orqali qo’lga tekkan daromad tengsizligi. Bu erda bozor tan olgan ish 
natijasiga qarab taqsimlash mavjud bo’lib, u qo’lga tekkan daromad bilan 
o’lchanadi. 
Ikkinchisi
- taqsimotning nobozor usullari tufayli hosil bo’lgan bepul 
ovqatlanish, dam olish, bepul yoki imtiyozli tarzda xizmatlardan bahramandlik har 
xil darajada bo’ladi. Ammo taqsimlashning nobozor usuli muayyan dam olish, 
davolanish yoki imtiyozli kvartira haqi, gaz, elektroenergiya uchun to’lovlarni 
belgilash iste’molchilarning hammasi uchun bir xil tarzda bepul bo’lganidan, ular 
taqsimotda tenglikni hosil etadi. 
Umuman daromadlardagi tengsizlik tabiiy bir hol bo’lib, daromadi ozlarni 
yaxshi ishlab pul topishga undaydi. 

---

Kambag’allik shunday holatki, banday vaziyatda inson o’zining asosiy 
ehtiyojlarini qondirish imkoniga ega bo’lmaydi. Aholi va oilalarning bu qatlami pul 
mablag’lari, mulk va boshqa resurslar bilan nisbatan kam ta’minlanganligi sababli 
ularning moddiy va ma’naviy ehtiyojlari past darajada qondirilgan bo’ladi. 
Statistika amaliyotida kambag’allikni tavsiflash maqsadida quyidagi usullar 
qo’llaniladi: statistik usul, ya’ni daromad darajasi bo’yicha aholi taqsimotini 
aniqlash; normativ usul, ya’ni me’yordagi iste’mol savatchasini hisoblab chiqish. 
Birinchi usulda tegishli hukumat tashkilotlari mamlakat bo’yicha har bir kishi 
va oilaning o’rtacha daromadlarini aniqlab chiqadi. Aynan shu o’rtacha kambag’allik 
chegarasi deb yuritilib, undan past daromad darajasiga ega bo’lganlar kambag’allar, 
yuqori daromadlilar esa nisbatan boylar deb yuritiladi. Masalan, ayrim davlatlarda 
kambag’allik chegarasi mazkur mamlakat bo’yicha o’rtacha daromaddan ikki 
baravar kam bo’lgan daromad deb taxmin qilishsa, boshqalarida esa u o’rtacha 
daromadning 2/3
qismiga teng kelishi lozim deb hisoblanadi. Biroq aksariyat 
ko’pchilik mamlakatlarda, shu jumladan O’zbekistonda ham boshqa usul - normativ 
usul qabul qilingan. 
Normativ usulda kabag’allik darajasi o’z tarkibiga eng zarur bo’lgan oziq-
ovqatlar, iste’mol buyumlari va xizmatlar to’plamidan iborat bo’lgan eng kam 
«iste’mol savati» qiymati asosida aniqlaadi. U quyidagicha hisoblanadi: dastlab 
oziq-ovqat mahsulotlari to’plamining qiymati so’ngra oila byudjeti ma’lumotlari 
asosida kam ta’minlangan oilalarning umumiy xarajatlarida nooziq-ovqat 
mahsulotlar va xizmatlarning salmog’i aniqlanadi. Bu salmoq eng arzon narxlarda 
eng kam iste’mol savati qiymatida hisoblanib boshlang’ich hisob-kitoblarga 
qo’shiladi. 
Iste’mol savatining qiymat ifodasi eng kam iste’mol byudjeti deb ataladi. Eng 
kam iste’mol byudjetiga yoki ko’pincha uning ma’lum bir qismiga (masalan 50% ga) 
mos keluvchi daromad kambag’allik chegarasi (KCh) hisoblanadi. Davlat kabag’allik 
chegarasidan past darajada yashovchi aholiga ma’lum miqdorda pulli va moddiy 
yordam ko’rsatadi. Aslida ham ijtimoiy himoyalashning barcha asosiy choralari 
aholining aynan shu toifasiga, shuningdek, ish haqi, nafaqalar, pensiyalar, 
stipendiyalarning eng kam miqdorini belgilashga qaratilgan. 
Kambag’allikning vaqt bo’yicha o’zgarishi qator indekslarni hisoblash 
yordamida aniqlanadi: kambag’allik indeksi; kambag’allikning chuqurlashuvi yoki 
sayyozlashuv indeksi; kambag’allikning keskinlashuv indeksi. 
Kambag’allik indeksi (Jk) joriy davrdagi kabag’allik koeffitsenti (Kk
|
) ni, bazis 
davrdagi kambag’allik koeffitsienti (Kk
o
)ga bo’lish yordamida hisoblanadi. 

---

; 
; 
; 
Bu erda, 
KChP
A0
va KChP
A1
- kabag’allik chegarasidan past daromadga ega bo’lgan 
aholi soni (bazis va joriy davrlarda)
- bazis va joriy davrlarda aholining o’rtacha soni. 
Agar Jk 
>
1 bo’lsa, u holda kambag’allik darajasi o’sish tomonga, Jk 
<
1 bo’lsa 
pasayishi tomonga moyil bo’lgan. Agar Jk = 1 bo’lsa, u holda kambag’allik darajasi 
o’zgarmagan bo’ladi. 
Daromadlar tengsizligi bor joyda kambag’allik muammosi hamisha mavjud 
bo’ladi. Agar aholini kambag’allik chegarasiga qarab tabaqalasak, u holda ularning 
har xil qatlamlari paydo bo’ladi. Bu qatlamlarni shartli ravishda quyidagi ijtimoiy 
guruhlarga bo’lish mumkin: o’ta boylar (O’B); boylar (B); o’rta hollar (O’H); 
kambag’allar (K); o’ta kambag’allar (O’K). 
Kambag’allikning chuqurlashib yoki sayyozlashib borayotganini tavsiflovchi 
indeksini hisoblash uchun dastlab mazkur guruhlar bo’yicha bazis va joriy davrlar 
uchun struktura (tarkibiy) nisbiy miqdorlari hisoblanadi. So’ngra bu nisbiy 
miqdorlar bir biri bilan taqqoslanadi. (2-jadval) 
Agar, 
bo’lsa, u holda kambag’allik chuqurlashib borayotganligidan dalolat beradi. Chunki 
jamiyatda o’ta boylar qatlamidan tortib, to o’ta kambag’allar qatlamigacha 
kambag’allashish holati sodir bo’ladi. 
2-jadval