Aholi takror barpo bo’lishi geografik qonuniyatlari

Aholi takror barpo bo’lishi geografik qonuniyatlari

Aholining takror barpo bo’lishi

Aholining takror barpo bo'lishi jamiyat davomiyligini ta'minlovchi asosiy jarayon bo'lib, inson avlodining muntazam yangilanib turishidir. Inson dunyoga kelib yashaydi, balog'at yoshiga yetib, farzand ko'radi, nasl qoldiradi. Bu uzviy jarayon tufayli jamiyatda avlodlar almashadi, aholi takror va takror barpo bo'laveradi. Aholining täkror barpo be'lishi jamiyatning mavjudligini, aholi sonini o'sib borishini ta'minlovchi asosiy biologik jarayondir. Lekin, u bevosita ijtimoiy-iqtisodiy muxit bilan bog liq holda sodir bo'ladi. Ba'zan mutaxasislar aholi takror barpo bo'lishini aholining uch asosiy: tabiiy, xududiy (migratsiya) va sotsial harakatlari yig'indisi sifatida taxlil etadilar.

Respublika aholisi tabiy ko’payishi tarixi

• 1939—2004-yillar, yaʼni 65-yil mobaynida respublika aholisi 4,0 marta koʻpaygan boʻlsa, bu koʻrsatkich shahar joylarda 6,4 va qishloqlarda 3,3 martani tashkil etgan. Albatta, koʻrilayotgan davrning turli oraliqlarida va qishloq hamda shahar joylarda aholi sonining koʻpayish surʻati turlicha boʻlgan. Jumladan, 1939-1959-yillarda jami aholi 127,9 % ga, shahar aholisi 185,6 % va qishloq aholisi 108,5 %ga oʻsgan. 1959-1970-yillarda respublika jami aholisi 145,3 %ga, shahar aholisi 158,4 % va qishloq aholisi 141,3 %ga oʻsgan, oʻrtacha bir-yillik koʻpayish 3,45, 4,25 va 3,20 %ni tashkil etgan. Aynan shu-yillar Oʻzbekiston oʻzining tarixiy demografik rivojlanishining eng yuqori koʻrsatkichlariga erishgan.

Oʻzbekistonda tugʻish yoshi koeffitsi yentlari ham qisqarmoqda.

Respublikada 1980-1995-yillarda oʻlim koeffitsiyenti 7,5 promilledan 6,4 promillegacha qisqardi. Bu jarayon, asosan, goʻdaklar, bolalar va oʻrta yoshdagi kishilar oʻrtasida oʻlim darajasining kamayishi bilan bogʻliq. Aholiga tibbiy xizmat koʻrsatish sohalarining rivojlanishi 1-navbatda aholi oʻlimining keskin kamayishiga olib keldi. Agar 18861920-yillarda Oʻzbekistonda har 1000 kishi hisobiga oʻlganlar soni 4034 kishini tashkil etgan boʻlsa, 1920-yildan keyin bu koʻrsatkich 56 barobarga kamaygan. Respublika shahar hududlari da aholi oʻlimi qishloq joylarga nisbatan yuqoridir. Bunga sabab ekologik vaziyatdagi oʻzgarishlar, shahar turmush tarzidir. Sanoat rivojlangan Toshkent sh.da aholi oʻlimi eng yuqori. Oʻlganlar soni 2005-yilda 2004-yilga nisbatan 6,6 % ga yoki 8,6 ming kishiga oshdi. Goʻdaklar oʻlimi koeffitsiyenti esa 2004-yildagi 15,4 % dan 14,3 %ga kamaydi.

Xorazm viloyati aholisi soni bo‘yicha statistik ma'lumotlar berildi

2019 yilda viloyatda 41,2 ming chaqaloq tug‘ilib, 8,5 ming kishi vafot etgan. Natijada, aholining tabiiy o‘sishi 32,7 ming kishini tashkil qilgan. Shuningdek, 5,8 ming kishi viloyatga yashash uchun ko‘chib kelgan bo‘lsa, 7,4 ming kishi ko‘chib ketgan.

Viloyatda qishloq aholisi shahar aholisiga nisbatan ko‘proq bo‘lib qolmoqda. Xususan, shahar aholisi soni 619,3 ming kishini (jami aholi sonidagi ulushi 33,2 foiz), qishloq aholisi soni 1247,4 ming kishini (66,8 foiz) tashkil etadi.

Xorazm viloyati aholisi soni bo‘yicha statistik ma'lumotlar berildi

Xorazm viloyati doimiy aholisining soni 2020 yil 1 yanvar holatiga 1866,7 ming kishini tashkil etib, 2019 yil boshidan 31,0 ming kishiga yoki 1,7 foizga o‘sdi.

Bu haqda Xorazm viloyati statistika boshqarmasi ma'lumot bermoqda.