Aholi daromadlari va davlatning ijtimoiy siyosati

3-jadval. To’lov balansining tuzilishi. 

I. Joriy operatsiyalar hisobi 

1. Tovar eksporti 

2. Tovar importi 

Tashqi savdo balansi qoldig’i 

4. 

 

Xizmatlar eksporti  

(chet el turizmidan daromadlar va h.k. - 

kreditli xizmatlar) 

5. 

 

Xizmatlar importi  

(turizm uchun chet elga to’lovlar va h.k. 

- kreditli xizmatlar) 

5. Investitsiyalardan sof daromadlar (kreditli xizmatlardan sof daromadlar) 

6. Sof transfertlar 

Joriy operatsiyalar bo’yicha balans qoldig’i 

II. Kapital harakati hisobi 

7. Kapital kirishi 

8. Kapital oqib chiqishi 

Kapital harakati balansi qoldig’i 

Joriy operatsiyalar va kapital xarakati balansi qoldig’i 

III. Rasmiy zahiralarning o’zgarishi

 

 

---

Mamlakatning 

tashqi savdo balansi (to’lov balansi)

 mazkur davlatning chet 

ellik  sheriklari  bilan  xalqaro  iqtisodiy  munosabatlarning  holatini  ifodalab,  uning 

kredit-pul, valyuta, byudjet-soliq, tashqi savdo siyosatini amalga oshirish va davlat 

qarzlarini tartibga solishi uchun indikator bo’lib xizmat qiladi. 

Tovarlar  eksporti  va  importi  o’rtasidagi  farq  savdo  balansini  tashkil 

qiladi. 

Investitsiyalardan  sof  daromadlar  (chet  eldan  sof  omilli  daromadlar)  kreditli 

xizmatlardan olinadigan sof daromad hisoblanib, u chet ellarga qo’yilgan milliy pul 

kapitali hisobiga keladi. Agar chet elga qo’yilgan milliy kapital mazkur mamlakatga 

qo’yilgan chet el kapitaliga qaraganda ko’proq miqdorda foiz va dividend keltirsa, 

bunda investitsiyalardan olinadigan sof daromad ijobiy, aks holda esa salbiy bo’ladi. 

Sof  transfertlar  xususiy  va  davlat  mablag’larning  boshqa  mamlakatlarga 

o’tkazilgan  summasini  bildiradi  (pensiya,  sovg’a,  chet  elga  pul  o’tkazishlar  yoki 

chet  mamlakatlarga  insonparvarlik  yordamlari).  Bunday  to’lovlar  mamlakatda 

mavjud chet el valyutalari zahirasini kamaytiradi. 

Makroiqtisodiy  modelda  joriy  operatsiyalar  hisobi  qoldig’i  quyidagicha 

ifodalanadi: 

X 

- 

M 

= 

X

n 

= 

Y 

- 

(S+I+G) 

eksport 

 

import 

 

sof eksport 

  YaIM 

 

absorbtsiya 

 

Absorbtsiya  -  yalpi  ichki  mahsulotning  mazkur  mamlakatdagi  uy 

xo’jaliklari, korxonalar va davlatga realizatsiya qilinadigan qismi. 

Kapital  harakati  hisobida  aktivlar  bilan  amalga  oshiriladigan  barcha  xalqaro 

bitimlar  o’z  ifodasini  topadi.  Bular  chet  elliklarga  aktsiyalar,  obligatsiyalar, 

ko’chmas mulk va h.k. sotishdan olinadigan daromadlar hamda chet eldan aktivlar 

sotib olish natijasida vujudga keladigan sarf xarajatlar. 

 

Kapital harakati 

balansi 

= 

Aktivlar sotishdan 

tushumlar 

_    CHetdan aktivlar sotib 

olishga sarflar 

 

CHet  el  aktivlarini  sotish  chet  el  valyutalari  zahiralarini  ko’paytiradi,  ularni 

sotib  olish  esa  kamaytiradi.  Markaziy  bank  tomonidan  chet  el  valyutalarining 

sotilishi  va  sotib  olinishi 

rasmiy  zahiralar  bo’yicha  operatsiyalar

  deyiladi.  Bu 

operatsiyalar Markaziy bankning ochiq bozordagi operatsiyalari bilan bir xil emas. 

Rasmiy  zahiralar  bilan  operatsiyalar  natijasida  joriy  hisobdagi  qoldiq  summasi, 

kapital harakati hisobi va zahiralar miqdorining o’zgarishi nolni tashkil qilishi zarur. 

Respublikamizda davlat byudjeti taqchilligi ijobiy tavsifga egaligi, tashqi savdo 

aylanmasida  ijobiy  salьdoga  erishilganligi  (2007  yil  3755,9  mln.  AQSH  dollari 

miqdorida) va oltin-valyuta zaxiralarimizning yildan-yilga ko’payib borayotganligi 

---

«...O’zbekistonning o’z majburiyatlari bo’yicha vaqtida hisob-kitob qilish kafolatini 

beradigan eng ishonchli, to’lovga qodir hamkorlar qatoridan munosib joy olishini 

ta’minlaydi»

1

. 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                         

1

 Инсон манфаатлари устуворлигини таъминлаш  –  барча ислоҳот ва ўзгаришларимизнинг бош мақсадидир. 

Ўзбекистон  Республикаси  Президенти  Ислом  Каримовнинг  2007  йилда  мамлакатни  ижтимоий-иқтисодий 

ривожлантириш якунлари ва 2008 йилда иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштиришнинг энг муҳим устувор 

йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамаси мажлисидаги маърузаси // Халқ сўзи, 2008 йил 9 февраль.