Ahmedovich ahmedov, akmal abzalov

O‗rta Osiyoda ekologiya fanining rivojlanishi  
 
Muso al-Xorazmiy, Abu Nasr Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn 
Sino  va  boshqalar  tabiat  fanining  rivojlanishiga  katta  hissa  qo‗shganlar.  Ular 
hali  ekologiya  fani  dunyoga  kelmagan  davrda  tabiat  va  undagi  muvozanat, 
o‗simlik  hamda  hayvonot  dunyosi,  tabiatni  e‘zozlash  haqida  qimmatli  fikrlar 
aytganlar.  
Muhammad Muso al-Xorazmiy (783–850) asarlaridan birida bunday deb 
yozgan:  «Balki,  daryoning  ko‗zlari  yoshlansa,  uning  boshiga  g‗am,  kulfat 
tushgan bo‗ladi. Odamlar, daryodan mehringizna darig‗ tutmanglar». Daryoning 
yoshli ko‗zlari deganda Muhammad Muso al-Xorazmiy nimalarni nazarda tutdi 
ekan?  Ehtimol,  u  daryo  suvining  ortiqcha  isrof  bo‗lishini  nazarda  tutgandir? 
Vaholanki,  buyuk  bobomiz  eng  avvalo  daryo  bilan  odamlarning  bir-birini 
tushunishlari  va  til  topishishlari,  o‗zaro  mehr-muhabbat  qo‗yishlarini  nazarda 
tutgan.  
Muhammad  Muso  al-Xorazmiy  847-yilda  «Kitob  surat  al-arz»  nomli 
asarini yozdi. Unda dunyo okeanlari, chuqurlikdagi qit‘alar, qutblar, ekvatorlar, 
ko‗llar,  tog‗lar,  daryo  va  dengizlar,  cho‗llar,  o‗rmonlar  va  ulardagi  o‗simlik, 
hayvonot  dunyosi,  shuningdek  boshqa  tabiiy  resurslar  –  yerning  asosiy 
boyliklari haqida ma‘lumotlar keltiriladi. Ushbu risolada matematika, geologiya, 
astronomiya,  etnografiya,  tibbiyot,  shuningdek  dunyo  xalqlarining  tabiiy 
ko‗nikmalari va tarixiy huquqiy bilimlari umumlashtirilgan.