Ahmedovich ahmedov, akmal abzalov

Abu  Nasr  Forobiy  (873–950)  O‗rta  Osiyo  xalqlari  ijtimoiy-falsafiy 
fikrning eng yirik va mashhur vakillaridan biri. Uning asarlari hozirgacha to‗liq 
aniqlanmagan.  Nemis  olimi  M.K.Brokelmanning  ro‗yxatida  Forobiyning  turli 
sohalarga oid 180 ta asarining nomi keltiriladi. Bu asarlar bir necha guruhlarga 
bo‗linib,  shulardan  11-guruhiga  Forobiyning  tabiatshunoslik  ilmi,  amaliy 
faoliyati va xunarmandchilik masalalariga oid asarlari kiritilgan.  

---

19 
 
Forobiy  o‗zining  «Ixsoa  al-umul  va  al-ta‘rif»  asarida  o‗z  zamonasidagi 
ilmlarini  har  tomonlama  o‗rganib,  ularni  ma‘lum  tizimga  solib,  turkumlarga 
ajratib,  har  bir  ilm  tarmog‗iga  ta‘rif  berishga  harakat  qildi,  tabiatshunoslik 
ilmiga katta e‘tibor berdi.  
Tabiatshunoslikka  oid  «Odam  a‘zolarining  tuzilishi»  («Risolat  fia‘zo  al-
inson»), «Hayvonlar a‘zolari va ularning vazifalari haqida» kabi asarlarida odam 
va  hayvonlarning  ayrim  a‘zolarini  tuzilishi,  xususiyatlari  va  vazifalari  haqida, 
ularning  o‗xshashligi  va  farqlari  keltirilishi  bilan  birga  asosiy  anatomik-
fiziologik  tushunchalar  berilgan.  Ularning  ruhiy  holatlaridagi  xususiyatlari 
haqida ham to‗xtab o‗tilgan. Odam a‘zosining tuzilishi va vazifalari haqida so‗z 
yuritilganda,  ularning  o‗zaro  bog‗liqligi  va  yaxlitligi,  ularda  kelib  chiqadigan 
o‗zgarishlar, ya‘ni kasalliklar birinchi navbatda ovqatlanish tartibining buzilishi 
oqibatida  kelib  chiqadi  deb  tushuntiriladi.  Kasallikning  oldini  olish, 
sog‗lomlashtirish  va  boshqa  chora-tadbirlarni  qo‗llash  lozim  ekanligi  haqida 
ma‘lumotlar keltiriladi.  
Forobiy tabiiy va inson kuchi bilan yaratilgan sun‘iy narsalarni ajratgan. U 
tabiiy  narsalar  tabiat  tomonidan  yaratilgan  degan  xulosaga  keladi.  Inson 
omilining  ta‘siri  katta  ekanligini,  tabiiy  va  sun‘iy  tanlash  hamda  tabiatga 
ko‗rsatiladigan boshqa ta‘sirlarni atroflicha baholagan.