Ahmed III, shubhasiz, Frantsiya bilan yaxshi munosabatlarni rivojlantirdi

Ahmed III, shubhasiz, Frantsiya bilan yaxshi munosabatlarni rivojlantirdi Rossiyatahdidli munosabat. U Usmonli hududida boshpana topdi Shvetsiyalik Karl XII (1682–1718) Shvetsiya qo'lidan mag'lub bo'lganidan keyin Rossiyalik Pyotr I (1672-1725) da Poltava jangi 1709 yil^[19] 1710 yilda Karl XII Sulton Ahmed IIIni Rossiyaga va uning ostidagi Usmonli kuchlariga qarshi urush e'lon qilishga ishontirdi Baltacı Mehmet Posho da katta g'alabaga erishdi Prut jangi. Buning ortidan Rossiya qaytib keldi Azov Usmonlilarga qaytib, qal'asini buzishga rozi bo'ldi Taganrog va boshqalar mintaqada bo'lib, ishlarga aralashishni to'xtatishlari kerak Polsha-Litva Hamdo'stligi.
O'zining irodasiga qarshi Rossiya bilan urushishga majbur bo'lgan Ahmed III, qo'shinlari uning shimoliy raqibining qudratini sindirishga qadar yoki undan keyin Usmonlilarning hamma suverenlaridan ko'ra yaqinroq keldi. buyuk vazir Nevşehirli Damat Ibrohim Posho 1711 yilda Prut daryosi kampaniyasida to'liq atrofni egallab olishga muvaffaq bo'ldi.^[6] Sulton xohlaganidek, Usmonlilarning Rossiyaga qarshi g'alabalari Usmonli imperiyasining Moskvaga o'tishiga yordam berdi. Biroq, bu hisobot kelganda to'xtatildi Istanbul bu Safaviylar Usmonli imperiyasiga bostirib kirib, vahima qo'zg'atib, Sultonning e'tiborini Rossiyadan chetlashtirdilar
1714 yil 9-dekabrda Venetsiyaga urush e'lon qilindi va uning ostida qo'shin bor Silahdar Damat Ali Poshobuyrug'i, ^[18] Usmonlilar armiya va dengiz flotining muvofiqlashtirilgan operatsiyalari orqali butun Moreyani (Peloponnes) Venetsiyadan qaytarib olishga muvaffaq bo'lishdi.^[20]
Ushbu muvaffaqiyat Avstriyani va 1716 yil aprelda imperatorni xavotirga soldi Charlz VI Portni urush e'lon qilishga undadi. Silahdar Ali Posho qo'mondonligidagi muvaffaqiyatsiz jang 1718 yil 21-iyulda imzolangan Passarovits shartnomasi bilan yakunlandi, unga ko'ra Belgrad, Banat va kichik Valaxiya Avstriyaga berildi. Ushbu muvaffaqiyatsizlik Ahmed uchun chinakam umidsizlik edi va ushbu shartnoma tomonidan qo'yilgan yomon sharoitlardan so'ng Istanbul iqtisodiyoti inflyatsiyaning kuchayishi va uning barcha yomonliklaridan aziyat chekdi.^[21]
1715 yilda Ahmedning Morea kampaniyasiga qo'shilganidan keyin imperiyaning ikkinchi etakchi vakili bo'lgan Ibrohim Posho va keyingi yili Nish moliya vaziri etib tayinlandi. Ushbu lavozim unga davlat moliya inqirozini tushunishga yordam berdi va ushbu nozik moliyaviy vaziyatni tushunishi tufayli u o'z vaziri davrida urushdan iloji boricha uzoqlashdi. Ibrohim Poshoning tinchlikparvarlik siyosati Ahmedga ham mos edi, chunki u hech qanday harbiy yurishlarni olib borishni istamagan, bundan tashqari uning san'at va madaniyatga bo'lgan qiziqishi uni Istanbulni tark etishni istamagan.^[21]
Usmonli turk davlati o'zining ichki va tashsi siyosatini, davlat to'zilishini Yevropadagi buyuk
o'zgarishlar asosida islok silishga majbur bo'lib soldi. Bu davrga kelib, Usmonli turk davlati yashagan
«ozinliklar» davlat makkamalarida anchagina yusori mavseini egallab olgan edilar. Ular orasidan
moliyaviy jikatdan mavsei o'ta kuchli kishilar etishib chissan edilar.
Frantsuz insilobi natijasida ular kam o'zlarining siyosiy kususlarini talab sila boshladilar.
Natijada birinchi marta Yevropa, anisrolji Rossiya bilan Usmonli Turk davlati o'rlasida «Kuchuk
Saynarja»(1774) bitimi imzolandi. Siyosiy kususlarini kundalik mavzuga aylantirgan Ushbu bitim bilan
«ozinliklar» o'zos vast davom etgan tobelikdan keyin birinchi marta Usmonli Turk davlatida o'z
xokishlarini, ma'lum rna'noda tazyislarini o'tkaza boshladilar.Kallo Sulton Makmudll (1808-1839)
ularni o'z avlodim(sarindoshlarim), o'z vatandoshlarim deyishga majbur bo'ldi.
1856 yilda Srim urushi tugagach, Ushbu masalaga oid ikkinchi kujjat sabul silindi. Bu «Islokot
farmoni» dir. Bu kujjatlar fjayrimuslimlaming diniy kususlarini musulrnonlarniki. bilan tenglashtirdi.
Sator solislar va rjayrimuslimlarning kususlarni cheklovchi sonunlar bekor silindi, ularning askarlikka
borishlari sonunlashtirildi., istisodiy kususlari tenglashlirildi. Usmoniy turk kukmdorlari bunday
sarorga osonlikcha kelmadilar. Bunga asosiy sabab Turkiyaning Yevropa davlatlaridan tarassiyotda
orqada qolishi bo'ldi. Ana shu saloslikning bir necha dalil-misolJarini ko'rib chisaylik: 1571 yil
Lenanto(Gretsiya) Yasinidagi dcngiz jangida turk floti tor-mor bo'ldi. 1869 yildagi urushda
Rossiyadan, 1683 yilda Vena yasinida Polsha, Avstriya va birlashgan Gycrman so'shinlaridan butunlay
engildi. 1768-1774 yillardagi Rossiya bilan bo'lgan urushdagi marjiubiyat bilan Valaxiya(Moldaviya).
Sora dengiz, Bolson yarimorolidagi mavscidan makrum bo'ldi. 1774 yil to'zilgan «Kuchuk- Saynarja»
sulki bilan Srim xonligi mustasil, deb e'lon silindi, Sora dengiz va bo'ljozlar rus davlati uchun ochis deb
e'lon silindi. 1787-1793 yillardagi Rossiya bilan bo'lgan urushda Yana engildi. 18-asr oxiriga kelib
Turkiyaning Yevropa kududlaridagi mulklarining tasdirini kal silish ko'pros yirik davlatlarga borjlis
bo'lib soldi.
Ana shundan keyin Axmadshokl 11(1703- i 730), Makmudshok 1(1730-1774), Abdulkamid
1(1774-1788) va aynissa Sulton Salim 111(1789-1807) Usmonlilar impyeriyasini parchalanib ketishi va
kalokatdan saslab solishga, markazlashgan davlat to'zishga o'rindilar. Ular «rjarbchilik» hoyalariga
tayandilar. Sulton Salim 111 Usmoniylar impyeriyasini yangilash uchun «Nizomi
jadid»(«Yangi usul») islokotlarini joriy etdi. Unga yirik z amindorlar, yanicharlar, ulamolar va
boshsalar sattis sarshilik ko'rsatdilar va katto Salim lllni 1807 yili taxtdan ar)dardilar. Lining o'rniga
taxtga o'tirgan Makmud 11 ustalik bilan davlatni boshsardi. U islokotlarni birdaniga emas, sekin-asta
atrofiga larafdorlarini to'plab, kuch yirjib amalga oshirdi. 1-tadbirni yanicharlarni yo's silib,
zamonaviy armiya to'zdi va unga tayandi, 2-dan ma'muriy-boshsaruv apparatini yangiladi, shundan
so'ng moliya, kusus va boshsa sokalarda ijobiy o'zgarishlar sildi. Armiyani ta'minlash uchun akolidan
solislar yiljib olgan. Tmrb armiyasining to'zilishi va ta'minoti aynan shunday bo'lib, u yerda
solislarning asosiy sismini to'lovchi o'rta tabasa yaxshi shakllangan edi. Shu yo'nalishda ish
yurituvchi. Prussiyada XIX asrda paydo bo'lgan davlat boshsaruvini takomillashtirishni o"z oldiga
massad silib so'ygan ilmiy karakatni ifoda etgan «Kamyeralizm» deb atalgan idora tizimini kamda o'sha
mukim akamiyatga ega bo'lgan T>arb tcxnologiyasini Usmonli lurk impyeriyasi o'zlashtirishi kyerak
edi. Bundan tashsari, Yevropaning inson manfaatlarini kimoya silish va uning farovonligini ta'minlash
borasidagi sadriyatlar tizimi kukuinat amaldorlarining manfaatiga mos kelar edi. Bu tizimning
o'zlashtirilishida, asosan, Yevropaga yuborilgan elchilar, mamlakatdagi ilrjor fikrli kishilar kata rol
o'ynadilar. Bu borada, aynissa, Usmonli turk davlatining Germaniya va Prussiyadagi clchilari Mekmet
Chelebiy, Nishli Mekmet orja, Avstriyadagi elchisi Sodis Rifat poshsho, Buyuk Britaniyadagi
elchisi Mustafo Rashid poshsho, Fransiyadagi elchisi Ali poshsho va Fuad poshsholar faoliyatlarini
alokida sayd etish lozim. Bu davlat arboblari balki o'z faoliyatlari bilan zaiflashib borayotgan Usmonli
turk davlatining ilgarigi sudratini tiklash. «modycrn» boshsaruv tizimi sayta tashkil etilgan
mamlakatga aylantirishni istaganlar. Pirovard natijada Usmonli turk davlatida «Tmrbchilik»
Karakatlari-«Tan?:imat» davrini boshlab berdi Kamda Yevropaning kundalik turmush tarzi turkjamiyatiga kirib kela boshladi.
«Tanzimatchilar» ya'ni «rjarbchilik» tarafdorlari sanoat va sishlos xo'jaligi sokalarida islokotlarni
amalga oshira boshladilar. Ular karnma mo'ljallagan rejalarini amalga oshirolmadilar, aynissa,
karbiy va madaniyat sokalarida siyinchiliklar bor edi. Shunga saramay kukumat Yevropaga armiya
va flot tashkil etish uchun davlal xazinasidan mablarj ajratdi. Biros, Yevropa madaniyati Turkiyaga
shunday o'ziga xo sbir ftolatda kirib kela boshladiki, buning asnosida chet elliklar. 1-navbatda Yevropa
davlatlarining manfaatlari yotar edi. Buni etarlicha baKolay olmagan Usmonli lurk davlati istisodiy
saramlikka tusha boshladi.
Ma'lumki, Yevropadagi siyosiy o'zgarishlar sanoat insilobining natijasi edi. Ishlab chisarishning
kengayishi, sanoatlashishning amalga oshishi yangi bir ijtimoiy-siyosiy davlatni shakllantirdi,
jamiyatdagi funktsiyalar saytadan tassimlandi.o'rta tabasaga mansub burjuaziya sinfi o'zining ilk
demokratik missiyasini o'tay boshladi. Axbirit almashinuvi rivojlana boshladi. Pochta, telegraf,
telefon, gazetalar, suv yullari, temir yo'llari kabilar yangi sharoitda axborot almashishi borasida o'ta
mukim ijtimoiy-siyosiy akamiyat kasb eta boshladi.
Shunday silib, «rjarbchilik» osimi, garchi turk madaniyatiga o'ta jiddiy zarar ko'rsatgan bo'Isa-da,
ijlimoiy-siyosiy madaniy sokadagi karakatlari bilan yangicha turmush tarzi yoki karbiy tashkilot
sifatida kirib keldiki, bu ma'lum ma'noda ol^a siljish edi, ammo istisodning rivojlanishi ushbu
ijtimoiy-siyosiy o'zgarishlardan orqada soldi. Buning sababi Turkiya davlal* arboblari Yevropa
tarassiyotining asosida sanoat insilobi yotganligini ko'ra olmadilar.