Ahmad Yassaviyning pedagogik g‘oyalari

Nafsdan kechib, qanoatni pesha qilg'on,
Har kim topsa, rozi bo'lib, bo'yi sung'on
Yaxshilarga xizmat qilib duo olg'on,
Andoq oshiq mahshar kuni armoni yo'q.


Jondin kechmay hu-hu degan bari yolg'on,
Bu gumrohdin so'rmang savol, yo` lda qolgan,
Haqni topgan o'zipinhon, so'zipinhon,
Ul sababdan oltmish uchda kirdim yerga.

Banda bo`lsang mehnat tortg'il g`ofil odam,
Oqil ersang g'animatdur senga shul dam.
Omonatdir aziz joning yurma beg'am,
Eshitib o'qib yerga kirdi qul Xoja Ahmad.


Ahmad Yassaviy nodonlik tufayli hayotda savodsizlik, diyonatsizlik,
ota-ona va ustozlarga hurmatsizlik, ma’naviy qashshoqlik, yovuzlik,
takabburlik, nodon insonning eng tuban shaxs ekanligi, nodonlik, razolat hukm surgan joyda, ma’rifat bo'lmagan o'lkada mamlakatning
inqirozga yuz tutishini alohida qayd etib o'tadi.
Ahmad Yassaviy hikmatlarida Haqqa etish yo'lini targ'ib qilar ekan,
insonni jaholat botqog'idan xalos qilish lozimligini alohida ta’kidlaydi. U
«shariatda orif-billoh bo'lishni, tariqatda voqif-asror bo'lishni, haqiqatda
komil-mukammal bo'lishni, ma’rifatda daryoi ummon bo'lishni talab
qiladi».
Yuqorida bayon etilgan fikrlardan anglanadiki, Ahmad Yassaviy tomonidan ilgari surilgan g'oyalar insonni yomon illatlar, nafs balosidan voz
kechishga undaydi. Yomon illatlar va nafs balosidan xalos bo'lish insonni
ruhiy va jismoniy komillik sari etaklaydi.
Aslini olganda, Mansur Xalloj ham, Imom G'azzoliy ham, Ahmad
Yassaviy ham ruhiy kamolotga intilganlar. Zero, ular intilgan komillik -
Haqqa etishish, unga muhabbat qo'yish, shu ishq dardi bilan yashash,
tavba-tazarru, sabru qanoat, shijoat, to'g'rilik, rostgo'ylik, samimiyat,
nafsni tiyish, undan g'olib kelish, har bir inson qalbini chirkin illatlardan
xalos etuvchi faqru fano kabi xislatlarning majmuidan iboratdir. Ular inson
kamolotining ta’minlanishi uchun turh yollarning samaraii ekanhgini
asoslashga harakat qilganlar. Shu bilan birga, tadqiqotchilar yassaviya
ta’hmoti g'oyalariga ko'ra zolim hukmdor, порок din peshvolari, nodon va
johil kishilarga nisbatan muxolifot mavjudligi ta’kidlanganhgidan guvohlik
beradilar.
XIV asrning boshlariga kehb, Movarounnahrda so'fiylikning yana bir
oqimi - naqshbandiya tariqati shakllandi.
Naqshbandiya ta’limoti o'zining hayotiy g'oyalari bilan boshqa tariqatlardan tubdan ajralib turadi. Naqshbandiya tariqatining ildizi uzoq davrlar,
ya’ni Sharq Uygonish davriga borib taqaladi. Markaziy Osiyoda ikki buyuk
olim - Abulqosim Ali al-Xaraqoniy (1034 -yili 80 yoshida vafot etgan) hamda
Abu Ah al-Farmadiy (1084 -yili vafot etgan)ning so'fiylik ta’limoti rivojida
katta hissalari bor ekanhgini ta’kidlaydilar. Tasavvuf olamining mashhur
faylasuflari Ahmad al-G'azzoliy va Yusuf Hamadoniy (1049-1140 -yillar)
Abu Ah al-Farmadiyning shogirdlari sanaladilar.
Xoja Hasan Andoqiy, Xoja Abdulloh Barraqiy(Barkiy), Xoja Ahmad
Yassaviy va Xoja Abdulholiq G'ijduvoniy tasavvuf ilmi bo'yicha Yusuf
Hamadoniy qo`lida chuqur ta’lim olgan to'rt mashhur shayxlar sanaladilar.