Ахборот тизимларида ахборот хавфсизлиги тушунчаси

Mantiqiy  bomba

  –  bu  kompyuter  xotirasida  doimo  mavjud  bo‘lsada,  biror 

shart  bajarilmaguncha  ishga  tushmaydigan  zararkunanda  dastur  yoki  uning 

bo‘lagidir. Masalan, biror sanada (2000 yil virusini eslang), tanasida shu dasturni 

ko‘tarib  yurgan  faylga  tayin  son  marta  murojaat  etilganda  (aytaylik  50  marta), 

---

kompyuter  ma’lum  bir  rejimda  ishlashga  o‘tishi  va  hokazo  holatlarda  ishga 

tushadigan zararkunanda dastur. 

Chuvalchanglar 

boshqa  fayllar  tanasiga  yashirinmay,  tarmoq  muhitida 

”sayr”  qiladilar.  Ular  esa  kompyuter  ishga  tushishi  bilan  faollashadigan  va 

kompyuter xotirasi, tizim yoki tarmoq xududida harakatlana oladigan, o‘z-o‘zidan 

ko‘paya  oladigan  dasturlardir.  1988  yili  Robert  T.Morris  eng  mashhur  internet–

chuvalchangni  yaratdi.  U  6000  kompyuter–internet  serverlaridan  10%  ini  ishdan 

chiqardi.  Bir  kompyuterdagi  bunday  chuvalchang  tarmoq  orqali  boshqasiga  bir 

necha  xil  usul  bilan  o‘tishga  harakat  qilar  va  kompyuter  ishini  buzar  edi.  Pretty 

Park  chuvalchangi  pochta  orqali  sayohat  qiladi,  xatto  IRC  serveriga  ham  kirib 

chatlar orqali ko‘payishga harakat qiladi. 

Troyan otlari

 deb iste’molchilar uchun mo‘ljallangan dasturlar tanasiga kirib 

olib,  shu  dastur  bilan  birga  ishga  tushadigan  zararli  dasturlarga  aytiladi  (tarixda 

Troya  shahrini  egallay  olmagan  bosqinchilar  shahar  darvozasi  oldida  kattakon 

yog‘och  ot  qoldirib  chekinadilar.  Shahar  aholisi  bu  otni  tan  berish  timsoli  deb 

qabul  qilib  shaharga  olib  kiradilar.  Tunda  ot  qorniga  yashiringan  bir  necha 

bosqinchi  tashqariga  chiqib,  darvoza  qorovullarini  o‘ldirib  darvozani  ochadilar. 

Yashirincha  qaytib  kelib  devor  ortida  kutayotgan  bosqinchilar  ichkariga  kirib 

shaharni egallaydilar). 

Inson  tanasida  uchraydigan  viruslar  RNK  yoki  DNKli  oqsil  qobig‘i 

ko‘rinishida inson xujayralaridagina ko‘payadi, agar boshqa muhitga tushib qolsa 

o‘ladi.