Ahborot tehnologiyasining ahborot ta’minoti

AHBOROT TEHNOLOGIYASINING AHBOROT TA’MINOTI
Hisoblash tarmoqlarini tashkil qilish tamoyillari
Ma’lumotlarni qayta ishlashning yirik tizimlarini yaratilishi alohida korhonalar, tashkilotlar va ularning bulimlariga hizmat ko’rsatuvchi hisoblash tehnikasi vositalarining aloqa vositalari yordamida yagona taqsimlangan hisoblash tizimiga birlashishi bilan bog’liqdir.
Hisoblash vositalarining bunday komplekslashtirilishi birinchidan, xarajatlarni kamaytirish hisobiga; ikkinchidan ishlayotgan EHMlar ishonchini va unumdorligini oshirish hisobiga; uchinchidan markazlashgan va markazlashmagan ma’lumotlarni qayta ishlash afzalliklarining rasional birikmasi hisobiga; shuningdek yagona qudratli hisoblash va ahborot resurslaridan kompleksli foydalanish ahborotlarini qayta ishlash tizimlari samaradorligini oshirish imkoniyatini beradi.
Ma’lumotlarni qayta ishlash jarayonining markazlashtirilishi ikki yo’nalishda amalga oshiriladi:
1. Alohida EHM (yoki hisoblash markazi doirasida birlashgan EHMlar majmui) ga ko’plab foydalanuvchilar abonent punktlarining ulanishi orqali, ya’ni Ma’lumotlarni teleishlashi tuzilishini yaratish.
2. hisoblash tarmoqlarini yaratish orqali, bu tarmoqlarda bir-biridan uzoqlashgan ko’plab E^Mlar yoki hisoblash markazlari oralaridagi birlashuv ruy beradi.
Bu kabi taqsimlangan tizimlarning territorial uzoqlashgan komponentlari orasidagi ahborot uzatishi standart telefon va telegraf yo’llari yordamida, shuningdek o’ralgan bug’ simlari va aloqa koaksial kabellari orqali amalga oshiriladi.
Hozirgi zamon hisoblash tarmoqlariga quyidagilar hos:
• bir-biridan uzoqlashgan ko’plab EHMlar va alohida hisoblash tizimlarining yagona taqsimlangan Ma’lumotlarni qayta ishlashning tizimlarga birlashishi;
• hisoblash tehnikasi vositalarining o’zaro ta’siri jarayonida ahborotlar bilan almashuvni tashkil qilish uchun Ma’lumotlarni qabul qilish va uzatish vositalari va aloqa yo’llarining tatbik etilishi;
• abonent punktlari va foydalanuvchilar terminali sifatida ishlatilayotgan sirtki asbob-uskananing keng spektori mavjudligi;
• asbob-uskunani almashtirish va oshirish jarayonini engillashtiradigan aloqa yo’llari va tehnik vositalarning ulanishi bir hil usullarining ishlatilishi;
• operasion tizimning mavjudligi. Bu operasion tizim hisoblash tarmoqi foydalanuvchilarining masalalarini echish jarayonida tehnik va dasturiy vositalarni samarali va ishonchli qo’llanilishini ta’minlab beradi. Hisoblash tarmoqlari ishlatilishining o’ziga hos hususiyatli tomonlari:
Bu nafaqat apparat vositalarining ma’lumotlar qayta ishlash va yaratilish joyiga bevosita yakinlashishi, balki bir nechta EHMlar orasida foydali taqsimlash maqsadida boshqarish va ishlov berish funksiyalarining alohida to’zuvchilariga bulinishi hamdir. SHuningdek foydalanuvchilarning hisoblash va ahborot resurslariga kirish yo’llarining tez va ishonchli ta’minlanishi va bu resurslarning kollektiv ishlatilishini tashkil etish ham hisoblash tarmoqlarining hususiyatli tomonlaridan biri.
hisoblash tarmoqlari alohida hudud va umuman mamlakat mikyosida ishlab chiqarish, transport, moddiy tehnik ta’minotni boshqarishni avtomatlashtirishga imkon beradi.
hisoblash tarmoqlarida ma’lumotlarning katta hajmini to’plash imkoniyati, bu ma’lumotlarning ommabopligi, shuningdek dasturiy va apparat vositalarining ishlatilishi va ularni ishlab turishining yuqori ishonchliligi -bularning hammasi foydalanuvchilarning ahborot hizmatini yahshilashga va hisoblash tehnikasi qo’llanilishining samaradorligini oshirishga imkon beradi.
hisoblash tarmoqlari sharoitida quyidagi imkoniyatlar ko’zda tutilgan:
• EHMlar tomonidan ma’lumotlar parallel ishlatilishini tashkil etish;
• turli hil EHMlar hotirasida joylashadigan taqsimlangan ma’lumotlar bazasini yaratish;
• ma’lum bir masalani samarali echish uchun alohida EHMni (EHMlar guruhi) ihtisoslashtirish;
• alohida EHM va tarmoq foydalanuvchilari orasida ahborotlar va dasturlar almashinuvini avtomatlashtirish;
• ishdan chiqib kolgan holatda tarmoqning normal ishlashini tezkor tiklash maqsadida hisoblash quvvatlarini va ma’lumotlarini uzatish vositalarini zahirada saqlash;
• foydalanuvchilarning ehtiyoji va echilayotgan masalalarning kiyinligi o’zgarishiga qarab tarmoqk foydalanuvchilarining orasida hisoblash quvvatlarini qayta taqsimlash;
• qimmatbaho sirtqi asbob-uskuna va EHM yuk bilan ta’minlanganlik darajasini oshirish va mustahkamlash;
• ishni keng rejimlar doirasida olib borish: dialog, paketli talab-javob rejimlari.
Amaliyotda ko’rayotganimizdek ma’lumotlar ustida ishlash imkoniyatlarining kengligi va tizim ishlashining ishonchliligini oshirish hisobiga hisoblash markazlarida ma’lumotlarni qayta ishlashning bahosi avtonom EHMlarida bu kabi ma’lumotlar qayta ishlashining bahosiga nisbatan 1,5 dan ko’proq.
hisoblash tarmoqlari turli hil belgilariga ko’ra turkumlanadi. Dasturi bir-biriga mos, to’g’ri keladigan EHMlardan tashkil topgan tarmoqlar bir jinsli yoki gomogen deyiladi. Agar tarmoqning EHMlari, dasturiy vositalar bir-biriga mos kelmagan bo’lsa, bunday tarmoq bir jinsli emas yoki geterogen deyiladi.
Tarmoqlar ma’lumotlar uzatilishining tashkil etilishi bo’yicha quyidagilarga farqlanadi:
kanallar kommutasiyasi bilan;
habarlar kommutasiyasi bilan;
paketlar kommutasiyasi bilan.
Bajarayotgan vazifalari bo’yicha tarmoqlar:
hisoblash, foydalanuvchilar talabiga yarasha ma’lumotlarni olish uchun mo’ljallangan;
aralash, bu tarmoqlar hisoblash va ahborotli vazifalarni bajaradi.
Boshqarish usuli bo’yicha hisoblash tarmoqlari quyidagilarga bulinadi:
1) markazlashmagan boshqaruv
2) markazlashgan boshqaruv

3. 
   aralash boshqaruv
   

Birinchi holda tarmoq tarkibiga kiradigan har bir EHM bajaradigan tarmoq operasiyalarining koordinasiyasi uchun dasturiy vositalar to’liq to’plashini o’z ichiga oladi. Bunday turdagi tarmoqlar murakkab va etarlicha kimmatbaho, chunki alohida EHMlarning operasion sistemalari tarmoq hotirasining umumiy maydoniga kollektiv kirish yo’li ko’zda tutilib ishlab chiqiladi.
Markazlashgan boshqaruv ostidagi aralash tarmoqlar sharoitida ma’lumotlarning katta hajmlarini (ustida) qayta ishlash bilan bog’liq va eng katta ustunlikka ega bo’lgan masalalarning echimlari amalga oshiriladi. Tuzilish strukturasi (topologiyasi) bo’yicha tarmoqlar:
bir tugunli va ko’p tugunli;
bir yo’lli va ko’p yo’llilarga bulinadi.
hisoblash tarmog’i topologiyasi aloqa tarmog’ining strukturasi bilan aniqlanadi, ya’ni EHMlar yoki abonentlarning bir-biri bilan ulanishi orqali. SHuningdek quyidagi tarmoqlar strukturalari ma’lum:
radial юlduzsimon halqasimon
ko’p aloqaviy ierarhik va hakozo.