YOzma va bosma nashrlar - muhim axborot manbalari bo‘lib xizmat qiladi. Aksariyat hollarda u hujjatlashtirilgan, qayd qilingan manbalar deb ham yuritiladi. Bosma nashrlar quyidagi ko‘rinishlarda bo‘lishi mumkin:
gazetalar (rasmiy va norasmiy);
jurnallar (ilmiy va ommabop);
kitoblar (risolalar, ilmiy, darsliklar)
tahliliy ishlar (qaydlar, maqolalar);
-kundaliklar (muayyan davrda masalan, davlat rahbari paytida, elchilik faoliyati to‘g‘risida yoki asirlik davrida yozilgan xotiralar, avtobiografik ma’lumotlar);
- turli mavzu va doiradagi anjuman natijalari e’lon qilingan to‘plam;
- oliy hokimiyat va ma’muriy organlar nashrlari (parlament, ijro va sud hokimiyatlarining rasmiy byulletenlari). Bu juda muhim manba bo‘lib, unda turli ma’muriy organlar hisobotlari, qonun loyihalari, nutqlar beriladi.
Bu erda shuni ta’kidlash kerakki, bizningcha, bosma nashrlardan (gazeta, jurnal, kitob) farqli tarzda, kompьyuter, radio va televizor axborot manbai hisoblanmaydi, balki ular muayyan bir vazifani xususan, axborotni bir manbadan ikkinchisiga uzatishni amalga oshiradi.
Mintaqalar bo‘yicha 2005 yilda gazetalar sotilish nusxasi Osiyoda 1.7% ga, Janubiy Amerikada 3.7% ga, Afrikada 0.2% ga o‘sishi kuzatilgan bo‘lsa, Evropada bu ko‘rsatkich 0.24%, SHimoliy Amerikada 2.5%, Avstraliya va Okeaniyada 2% kamayishi kuzatildi1.
Elektron manbalarning - XX asr ikkinchi yarmidan rivojlanishi hozirgi kunda Internet - butunjahon xalqaro tarmog‘ining vujudga kelishi uchun asos bo‘lib xizmat qildi. Internet orqali biz dunyoning istalgan nuqtasida ro‘y berayotgan voqea-hodisalar to‘g‘risida qisqa muddat ichida xabar topishimiz mumkin. SHu bilan birga, doimiy ravishda turli yozishmalar, tahliliy maqolalar va davlat rahbarlari nutqlari bilan tanishishimiz, turli ma’muriy organlar faoliyatini kuzatib borishimiz mumkin. Biroq, internet tizimining hamma uchun erkinligi, ma’lumotlar va xabarlarning ko‘payib ketayotganligi, hozirda uning ishonchlilik darajasi pasayishiga sabab bo‘lmoqda.
Rus eksperti Ilьin K. internet-manbalarni ishonchliligi bo‘yicha 8 ta turga ajratadi. Birinchisi - davlat hokimiyati organlari rasmiy saytlaridagi xabarlar. Ikkinchisi - yuqori reputatsiyaga ega bo‘lgan axborot agentliklari saytlaridagi rasmiy xabarlar. Uchinchisi - amaldagi qonunchilik, me’yoriy hujjatlar, aktlar, qonun osti hujjatlari to‘g‘risidagi saytlar. To‘rtinchisi - yangiliklar va axborot agentliklari, elektron OAVlar va shunga o‘xshash saytlardagi xabarlar. Beshinchisi - aniq bir mavzuga ixtisoslashgan saytlardagi ma’lumotlar. Ma’lumki, bunda mavzuga oid ma’lumotlar bir joyga to‘planadi (masalan, kompromat.ru) . Oltinchisi - mustaqil axborot-tahliliy mahsulotlar ishlab chiqadigan kompaniyalar saytlar. Ishonchlilik darajasi mahsulot egalarining pozitsiyasidan kelib chiqadi. Ettinchisi - turli shov-shuv xabarlarni tarqatuvchi saytlar. Ishonchlilik darajasi past. Sakkizinchisi - o‘zida «Ular (televidenie - A.YU.) materialni tanlab olishda chuqur tahlil asosida ish tutmaydi. Bu esa aksar hollarda dunyoning real axborot manzarasini, asl voqelik qiyofasini yaratishga birmuncha xalal beradi»2.
Bundan ko‘rinadiki, axborot manbalari tizimida bosma nashrlar o‘ziga xos ustuvorlikka ega. Ayni paytda, manbaning mustaqilligi uning ob’ektivligini va ishonchliligini oshiradi.
So‘nggi yillarda axborot texnologiyalarining shiddat bilan o‘sishi, internet on-layn tizimining yaratilishi kabi omillar axborot manbalari orasida asosiy o‘rinni egallovchi gazeta, jurnal va kitoblarning nashr etilishiga qisman ta’sir o‘tkazgan bo‘lsa-da, dunyo bo‘yicha ularning salmog‘i yuqoriligicha qolmoqda. Bu omil Butunjahon gazetalar assotsiatsiyasining (WAN) Prezidenti Gevin 0'Reyli tomonidan Moskvada o‘tkazilgan 13-Xalqaro muharrirlar anjumanida ta’kidlandi. Ushbu anjumanda kundalik bosma nashrlarning holati ko‘rib chiqildi. 3
Xususan, gazetalar sotilishi yiliga 0.56%, 5 yil ichida esa 6% ga o‘sdi. Dunyo bo‘yicha 2005 yilda tekin tarqatiladigan gazetalarni ham qo‘shib hisoblaganda, ularning umumiy adadi 464 mln. nusxani ya’ni 2004 yilga nisbatan 1,21% o‘sishni tashkil qildi4. Kundalik gazetalarni 439 mln. kishi sotib olmoqda. Bu borada Osiyo etakchi, ya’ni dunyo bo‘yicha eng ko‘p sotiladigan 100 ta gazetaning 70% i ushbu mintaqada chop etiladi. Gazeta bozorida 5 ta etakchi davlat quyidagilar:
Xitoy Xalq Respublikasida har kuni 96.6 mln. nusxa gazeta sotiladi;
Hindistonda 78.7 mln. nusxa;
YAponiyada 69.7 mln. nusxa;
AQSHda 53.3 mln. nusxa;
Germaniyada 21.5 mln. nusxa.
Do'stlaringiz bilan baham: |