“ахборот хавфсизлиги”

3. Белла-ЛаПадуланинг мандатли модели

Фойдаланишни бошқаришнинг мандатли модели кўпгина мамлакалтларнинг давлат ва ҳукумат муассасаларида қабул қилинган махфий хужжат алмашиш қоидаларига асосланган. Белла Лападула сиёсатининг асосий мазмуни амалий ҳаётдан олинган бўлиб, ҳимояланувчи ахборотни ишлашда қатнашувчиларга ва бу ахборот мавжуд бўлган хужжатларга хавфсизлик сатхи номини олган махсус белги, масалан “махфий”, “мутлақо махфий” ва ҳ. кабиларни тайинлашдан иборат. Хавфсизликнинг барча сатхлари ўрнатилган устунлик муносабати асосида тартибланади, масалан, “мутлақо махфий” сатхи “махфий” сатхидан юқори ёки ундан устун туради. Фойдаланишни назоратлаш ўзаро ҳаракатдаги томонларнинг хавфсизлик сатҳларига боғлиқ ҳолда қуйидаги иккита оддий қоида асосида амалга оширилади:

1. 
   Ваколатли шахс (субъект) фақат хавфсизлик сатхи ўзининг хавфсизлик сатхидан юқори бўлмаган хужжатлардан ахборотни ўқишга ҳақли.
   
2. 
   Ваколатли шахс (субъект) хавфсизлик сатҳи ўзининг хавфсизлик сатхидан паст бўлган хужжатларга ахборот киритишга хақли.
   

Биринчи қоида юқори сатх шахслари томонидан ишланадиган ахборотдан паст сатх шахслари томонидан фойдаланишдан ҳимоялашни таъминлайди. Иккинчи қоида (жуда муҳим қоида) ахборотни ишлаш жараёнида юқори сатх иштирокчиларига ахборотнинг сирқиб чиқишини (билиб ёки билмасдан) бартараф этади.
Белла ва Ла-Падула модели. Бу моделда фойдаланиш ҳуқуқини чеклаш воситаларини қуриш мақсадида актив субьектлар S’ ва пассив объектлар Q тушунчалари киритилган бўлиб субъектларнинг пассив объектлардан фойдаланиш хуқуқлари турлича бўлади. Баъзида бу модель «фойдаланиш ҳуқуқини чекловчи матрица модели» деб юритилади. Кўпгина мавжуд реаль вақтли операцион тизимларда Белла ва Ла-Падула модели ишлатилади. Бу моделда фойдаланиш диспетчерининг ишлатилиши шарт бўлиб, ҳимоя тизими қуйидаги учлик орқали ифодаланади:
Z=< S, Q, P >
Бу ерда S субъектлар тўплами, Q- объектлар тўплами, P- убъектларнинг объектлардан фойдаланиш ҳуқуқлари тўплами.

5.1-расм. Белла-ЛаПадула модели