Agrotexnologiyalar instituti

DORIVOR O‟SIMLIKLARDA ILMIY IZLANISH ASOSLARI 
 
118 
 
YAna  shu  zona  uchun  xos  bo‘lgan  agrotexnik  va  mexanizatsiya  ishlarini 
ta‘minlashiga e‘tibor bsriladi. 
Umuman tajriba maydonchasining sathi bu konkret aniq bir holat bo‘lmasdan, 
u  tajriba  vazifasi  tuproq  sharoiti,  ekish  usullari  ekinlarni  parvarish  qilish  usullari, 
hosilni yig‘ish va boshqalarga qarab u yoki bu miqdorda o‘zgarib turishi mumkin. 
Hosil  maydonchalari  -  tajriba  maydonchalarini  ajratib  turish  uchun  yonbosh 
va 
ztaklardan 
himoya 
maydonchalari 
ajritiladi. 
YOnbosh 
himoya 
maydonchalarining  kengligi  0,5-1,5  m  bo‘ladi.  Ba‘zi  hollarda  masalan  sug‘orish 
yoki
 
gerbitsidlar  bilan  o‘tkazilgan  tajribalarda  esa  ularning  kengligi  2-3  m  qilib 
belgilanadi. 
Sort  sinov  ishlarida  esa  yonbosh  himoya  maydonchalari  kichikroq  qilib,  bir 
sort ikkinchisidan 20-40 sm himoya maydonchasi orqali ajratiladi. 
Etaklardan  himoya  maydonchalari  2  m  dan  kam  bo‘lmasdan,  mashina  bilan 
agregatlar  ishlatilganda,  ularni  dala  etaklarida  qayrilib  olishlari  uchun  esa  5  m 
etakdan himoya maydonlari qoldiriladi. 
Tajriba  maydonlarining  shakli-haqida  gapirilganda  ularning  uzunligining 
(bo‘yining) ekinga bo‘lgan nisbatlari tushiniladi. Maydonlar bu munosabatga qarab 
kvadrat, 10x10 yoki 5 x5, to‘g‘ri turt burchak 5x10 yoki 4x20m va cho‘zik 2,5x40 
yoki 4x60m bo‘lishlari mumkin. 
Tuproq  sharoitlari  turlicha  bo‘lgan  uchastkalarda  cho‘ziq  maydonchalar 
yaxshi  natija  beradilar.  Lekin  bu  maydonchalarning  parametrlari  katta  bo‘lgani 
uchun himoya maydonlariga ko‘p yer uchastkasi sarf etiladi. Kvadrat formasidagi 
maydonchalar  yonma-yon  variantlar  bir-biriga  taasuroti  ko‘p  bo‘lgan  holatda 
yaxshi  natija  beradi.  Masalan:  dorivorlar  sanalganda  ularning  boshqa 
maydonchalarga shamol yordamida tarqalishini oldini oladi. 
Umuman tajriba maydonining shakli to‘g‘risida fikrlanganda ko‘proq to‘g‘ri 
to‘rtburchakli va kvadrat formalarga e‘tibor beriladi. 
Tajriba  maydonchalarining  yo‘nalishi  —  bu  maydonchalarning  dala  tajriba 
uchastkasida  joylanuv  holatidir.  Umuman  tajriba  maydonlarining  yo‘nalishi  shu 
yer uchastkasini tuproq unumdorligini yuynalishida bo‘lgani ma‘quldir. Bu holda 
hamma  variantlar  bir  xil  sharoitda  bo‘ladilar.  Tajriba  maydonchalari  qiyalik 
yerlarga  joylashtirish  zarur  bo‘lgan  taqdirda  ularning  shu  qismini  yo‘nalishi 
bo‘yicha joylashtirish lozim. 
Agar  tuproq  sharoitlari  bir  xil  yoki  ular  bir  holatga  keltirilgan  maydonlar 
bo‘lsa,  tajriba  maydonchalarining  yo‘nalishi  hoxlagan  ko‘rinishda  bo‘lib,  bunda 
faqat ko‘llaniladigan texnik holatlar nazarga olinadi. 
Takrorlanishlar.  Takrorlanish  va  variantlarni  yer  maydonida  joylashtirish 
sxemasi. 
Dala tajribasining aniqligini va hosil etilgan o‘rtacha qiymatlarini ishonchlilik 
darajasi tajribani vaqt va maydonda takrorlanishiga chambarchas bog‘likdir. 
Tajribani  maydonda  (er  uchastkasida)  takrorlanishi  bu  har  bir  variantni 
o‘xshash  tajriba  maydonlaridagi  uchrash  qiymatiga  tushunilsa,  vaqt  davomida 
takrorlanish esa, tajribani necha yil davomida sinab ko‘rilishidir. 

---